Poul Anderson „Olśnienie”. Czas (anty)apokalipsy

Wyobraźcie sobie taką sytuację: po wielu milionach lat Ziemia wydostaje się z zasięgu działania pola kosmicznego, które spowalniało pracę neuronów wszystkich zamieszkujących ją istot. W efekcie następuje gwałtowny wzrost możliwości umysłowych u ludzi, ale także zwierząt…

Jak może to wpłynąć na poszczególne jednostki, społeczności, instytucje? Czy ludzie, nagle olśnieni i doświadczający gwałtownych emocji w wyniku natłoku myśli i pytań, których nigdy sobie nie zadawali, będą w stanie prowadzić dotychczasowe życie, pełniąc te same obowiązki i ciesząc się tymi samymi przyjemnościami? Czy zwierzęta, nieświadome do tej pory roli przedmiotowej w życiu ludzi, po uzyskaniu tej świadomości zechcą nadal im służyć? A może postanowią wziąć odwet?

Autor zadał sobie te pytania i w bardzo ciekawy sposób przedstawił odpowiedzi na nie. Akcja powieści toczy się głównie w dwóch miejscach. Pierwsze z nich to miasto – opuszczane przez jego mieszkańców, zapadające się w chaos, a potem niebyt, miasto, w którym jedynym miejscem tętniącym życiem jest instytut naukowy, pełen niedospanych, przepracowanych i wciąż tryskających nowymi pomysłami naukowców, próbujących wykorzystać cały potencjał, jaki nagle zdobyły ich umysły.

Drugie miejsce to farma – prowadzona przez upośledzonego umysłowo młodzieńca, który zyskał teraz ponadprzeciętną inteligencję, a który musi poradzić sobie z samotnym prowadzeniem opuszczonego gospodarstwa, buntem rządnych zemsty świń, opieką nad nagle świadomymi zwierzętami, ale także z koniecznością ich uśmiercania. To w ogóle bardzo ciekawy fragment, który pokazuje, jak autor daleko i szeroko sięgał wyobraźnią, by przewidzieć skutki zyskania świadomości przez istoty do tej pory nierozumne:

Autor postarał się o wiele niuansów, by w detalach przedstawić zmiany zachodzące w ludziach i ich relacjach, a także w samym świecie – bohaterowie tworzą nowy rodzaj porozumiewania się, częściowo telepatyczny, dotychczas znane emocje ustępują bardziej logicznej kalkulacji, niewiarygodny postęp naukowy przejawia się w coraz ciekawszych wynalazkach i wreszcie podróżach międzygwiezdnych i odkrywaniu nowych cywilizacji (choć same podróże zostały przedstawione dość ogólnikowo, by nie powiedzieć: naiwnie, myślę jednak, że autor zrobił to celowo, nie chcąc odciągać uwagi od meritum – umysłu ludzkiego i nowych wyzwań, z jakimi musi się zmierzyć).

Ten nagły wzrost inteligencji przynosi bowiem znacznie więcej niż dobre pomysły naukowców i egzystencjalne pytania. Niektórzy tracą zdrowie psychiczne, nie mogąc znieść swoich nowych introspekcyjnych mocy, inni przyłączają się do sekt religijnych, buntują się i zabijają. Ludzie, których ograniczone zdolności umysłowe wcześniej wykluczały ich ze społeczeństwa, teraz osiągają poziom geniuszu, który jednak jest wciąż najniższy w nowym porządku świata, więc są tak samo oddzieleni od społeczeństwa jak wcześniej, mając świadomość tej izolacji i własnej samotności.

„Olśnienie” polubią szczególnie fani „Kwiatów dla Algernona” czy „Tau Zero”, ale każdy, kto lubi wyobrażać sobie, co by było, gdyby, znajdzie w tej powieści coś dla siebie.

Książka trafiła na naszą listę TOP 200 książek science-fiction >>

W cyklu „Wehikuł czasu” Wydawnictwa Rebis ukazały się do tej pory następujące tytuły:

1. Kwiaty dla Algernona – Daniel Keyes
2. Koniec dzieciństwa – Arthur C. Clarke
3. Aleja Potępienia – Roger Zelazny
4. Hiob. Komedia sprawiedliwości – Robert A. Heinlein
5. Non stop – Brian Aldiss
6. Przestrzeni! Przestrzeni! – Harry Harrison
7. Cieplarnia – Brian Aldiss
8. Drzwi do lata – Robert A. Heinlein
9. Wieczna wojna – Joe Haldeman
10. Gwiazdy moim przeznaczeniem – Alfred Bester
11. Gdzie dawniej śpiewał ptak – Kate Wilhelm
12. My – Jewgienij Zamiatin
13. Człowiek do przeróbki – Alfred Bester
14. Ostatni brzeg – Nevil Shute
15. Kwestia sumienia – James Blish
16. Rój Hellstroma – Frank Herbert
17. Wieczna wolność – Joe Haldeman
18. Więcej niż człowiek – Theodore Sturgeon
19. Osa – Eric Frank Russell
20. Ziemia trwa – George R. Stewart
21. Opowiadania najlepsze – Philip K. Dick
22. Umierając, żyjemy – Robert Silverberg
23. Rok 1984 – George Orwell
24. Czas jest najprostszą rzeczą – Clifford D. Simak
25. Odyseja kosmiczna 2001 – Arthur C. Clarke
26. Folwark zwierzęcy – George Orwell
27. Koniec Wieczności – Isaac Asimov
28. Odyseja kosmiczna 2010 – Arthur C. Clarke
29. Równi bogom – Isaac Asimov
30. Spotkanie z Ramą – Arthur C. Clarke
31. Koniec dzieciństwa – Arthur C. Clarke
32. Olśnienie – Poul Anderson
33. Odyseja kosmiczna 2061 – Arthur C. Clarke
34. Bill, bohater galaktyki – Harry Harrison

Brunon Nowakowski