Dorośli z ADHD

Niestety, pomimo coraz większej świadomości społecznej, jak i dostępności specjalistów, wiele osób nigdy nie zostaje zdiagnozowanych, dlatego z jednej strony nie rozumiemy, co się z nami dzieje, z drugiej brak wiedzy dotyczącej bezpośrednio dotykającego nas problemu powoduje, że nie poszukujemy rozwiązań i możliwości uzyskania pomocy. Stąd też wynika potrzeba zwrócenia uwagi na to ważne zagadnienie.  

ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), jest zaburzeniem neurorozwojowym, w którym podstawową trudność stanowi problem ze skupieniem (koncentracją) uwagi, nadmierna ruchliwość oraz impulsywność. Cechy te mogą mieć różne nasilenie, w zależności od którego będą w mniejszym bądź większym stopniu wpływać na funkcjonowanie dotkniętej nimi osoby.

Dysfunkcje i niepowodzenia wynikające z ADHD mają negatywny wpływ na różne obszary życia, w tym na naukę, pracę, szeroko pojęte relacje międzyludzkie, jak i na zwykłą codzienność – w zakresie wykonywania rutynowych czynności i obowiązków. Co więcej, często obniżają poczucie własnej wartości, jak też pociągają za sobą dalsze konsekwencje w postaci zaburzeń lękowych, depresji czy prowadzącego do uzależnień nadużywania substancji psychoaktywnych.

Niezdiagnozowane zaburzenia również mogą prowadzić do konsekwencji zdrowotnych, takich jak depresja, lęki czy uzależnienia od substancji psychoaktywnych, dodatkowo pogłębiając obraz dorosłości jako czasu pełnego cierpień i frustracji.   

Warto podkreślić, że osoby z ADHD równocześnie często są inteligentne, kreatywne, pełne zaangażowania w to co robią, wnosząc do swojego środowiska dużo pozytywnych wartości.

Z badań wynika, że zaburzenie to występuje u około 5-10% dzieci i młodzieży oraz u około 3-5% dorosłych, co znaczy, że jest relatywnie częstym zaburzeniem. U dzieci nasilenie objawów może się zmniejszać wraz z ich rozwojem, zwłaszcza pod wpływem właściwie przeprowadzonego procesu wychowania i społecznej presji, dzięki czemu zaczynają wykształcać zdolność kontroli swojego zachowania i reakcji emocjonalnych, głównie w zakresie nadruchliwości i impulsywności. Niestety u niektórych objawy zaburzenia utrzymują się i są zauważalne także w wieku dorosłym. Wtedy też na pierwszy plan wychodzi deficyt uwagi i dezorganizacja w funkcjonowaniu.

Osobom z ADHD bardzo trudno koncentrować się dłużej na zadaniu. (fot. depositphotos)

Leczenie ADHD u dorosłych, z uwagi na koniczność przeprowadzenia dokładnej diagnostyki i monitorowania stanu psychicznego pacjenta, zwykle prowadzone jest przez lekarza psychiatrę. W razie potrzeby ma on do dyspozycji odpowiednie leki, przede wszystkim atomoksetynę i inne leki psychostymulujące, których dawkę dostosowuje się do indywidualnych potrzeb pacjenta. Dodatkowo warto wdrożyć psychoterapię, która może zostać poprowadzona w nurcie poznawczo-behawioralnym, psychodynamicznym, dialektyczno-behawioralnym, choć inne również znajdują zastosowanie,  jak też rozszerzyć ją o coaching. 

Zobacz także: Jak rozpoznac psychopatę, socjopatę i narcyza?

Cechy i trudności zauważalne u dorosłych z ADHD:

• trudności z koncentracją uwagi i wynikające z nich problemy w wykonywaniu oraz doprowadzaniu do końca rozpoczętych zadań i czynności;
• trudności w regulowaniu emocji połączone z impulsywnością i wahaniami nastroju, działanie bez zastanowienia – może to wpływać na naruszanie granic innych ludzi oraz różnego typu problemy w relacjach z nimi, jak też na podejmowanie ryzykownych decyzji i działań, np. łamanie kodeksu drogowego, ogólnie prawa, nadużywanie substancji psychoaktywnych;
• szybkie nudzenie się i poszukiwanie coraz to nowych wrażeń, co również może powodować trudności w relacjach oraz prowadzić do ryzykownych zachowań, np. uprawiania ekstremalnych sportów, sięgania po substancje psychoaktywne oraz negatywnie wpływać na wykonywanie zadań, które szybko stają się nużące i nieatrakcyjne - wówczas pojawia się potrzeba, by znaleźć dla siebie coś innego;
• możliwość odczuwania stale obecnego wewnętrznego niepokoju, skłonność do nieustannej aktywności i bycia w ruchu;
• brak możliwości odprężenia się i odpoczynku, co może skutkować stanem przewlekłego zmęczenia;
• trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi ludźmi, nierzadko prowadzące do samotności i społecznej izolacji;
• trudności w skupieniu się podczas rozmowy, skłonność do zamyślania się, gubienia wątku, przerywania – może to generować konflikty i napięcia w relacjach, prowadzić do problemów w pracy, jak również wywoływać wrażenie osoby niekulturalnej, a nawet aroganckiej;
• wynikająca z nieuwagi skłonność do popełniania drobnych błędów lub przeciwnie - kompensacyjne, wielokrotne sprawdzanie, czy w wykonanym zadaniu nie zostały popełnione błędy;
• gubienie i zapominanie przedmiotów;
• trudności w organizacji i planowaniu swojego czasu oraz zadań, co prowadzi do spóźniania się, odkładania na później kolejnych czynności, zaniedbywania podjętych wcześniej zobowiązań, powstawania coraz trudniej kontrolowanych zaległości;
• impulsywne zgadzanie się na kolejne zadania, pomimo niedokończenia poprzednich, co może skutkować napięciem wynikającym z braku czasu oraz poważnym przytłoczeniem zaległościami.

Zespół Aspergera

Zespół Aspergera jest zaburzeniem ze spektrum autyzmu o łagodnym charakterze. Obciążone nim osoby wykazują cechy podobne do autyzmu, takie jak wycofanie i problemy społeczne, w tym trudności z nawiązywaniem relacji z otoczeniem, ale – w przeciwieństwie do autyzmu – nie są z jego powodu opóźnione w rozwoju, są też zdolne do samodzielnego życia.

Brak podjętej w okresie dzieciństwa diagnostyki najczęściej wynika ze słabo zarysowanych objawów lub zbagatelizowania problemu, jeśli opiekunowie wychodzą z założenia, że dziecko ma po prostu trudny charakter. Z kolei w dorosłości zespół Aspergera często postrzegany jest jako introwertyzm.

Obciążone nim osoby zamknięte są w swoim własnym świecie, główną uwagę skupiając na wybranej dziedzinie lub hobby. Mimo to zespół Aspergera jest zaburzeniem, które jak najbardziej pozwala na samodzielne, szczęśliwe życie i rozwój, na przykład poprzez oddawanie się pasji, ale też, pomimo ograniczeń, rozwijanie kontaktów z innymi ludźmi.

Należy przy tym podkreślić, że występowanie objawów zaburzenia jest kwestią bardzo indywidualną i u każdej osoby będą one występowały w różnej konfiguracji.

W dorosłości zespół Aspergera często postrzegany jest jako introwertyzm.

Zespół Aspergera nie wymaga leczenia, ale aby umożliwić samodzielną dorosłość oraz poprawić jakość życia osoby zaburzonej, stosuje się terapię – behawioralną, kognitywną, terapię umiejętności społecznych, zajęcia z integracji sensorycznej.  

Osoby z Aspergerem mają problem w okazywaniu i rozponawaniu emocji. (fot. depositphotos)

Charakterystyczne objawy i trudności osób z zespołem Aspergera:    

• trudności z komunikacją interpersonalną i wynikające z nich ograniczenia związane z nawiązywaniem nowych znajomości, przyjaźni, z interakcjami społecznymi oraz tworzeniem więzi emocjonalnych;
• brak empatii i zdolności do zrozumienia emocji oraz punktu widzenia innych osób, nieumiejętność reagowania na określone sytuacje w sposób, jakiego oczekuje otoczenie, zachowania nietypowe, nieadekwatne do sytuacji, co dodatkowo pogłębia trudności społeczne;
• trudności w wyrażaniu własnych emocji;
• brak podzielności uwagi;
• problemy z adaptacją do zmian, brak elastyczności;
• przywiązanie do rytuałów oraz wyuczone, wykonywane według powtarzalnego schematu zachowania;
• zainteresowania bardzo skupione na jednej, wybranej dziedzinie, często z kręgu nauk ścisłych, albo na nietypowym, pochłaniającym większość czasu hobby;
• bardzo dobra pamięć oraz zdolność zapamiętywania szczegółów;
• nadwrażliwość na bodźce zmysłowe (dźwięki, dotyk, zapach), jak też nieprawidłowe ich odbieranie;
• brak zrozumienia sarkazmu i ironii, dosłowne rozumienie metafor;
• problem z komunikacją niewerbalną i odczytywaniem mowy ciała innych ludzi; 
• charakterystyczny sposób mówienia, niewłaściwa intonacja głosu;
• zaburzenia zdolności manualnych;
• nietypowe nawyki żywieniowe;
• z zespołem Aspergera mogą współwystępować inne zaburzenia, jak bezsenność, tiki nerwowe, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zwiększa się również podatność na zachorowanie na depresję, schizofrenię, manię czy zaburzenia lękowe.

Syndrom DDA

Termin DDA jest skrótem od słów Dorosłe Dzieci Alkoholików, definiuje osoby pochodzące z rodzin, w których co najmniej jedno z rodziców nadużywało alkoholu, zmagając się (w przeszłości lub obecnie) z chorobą alkoholową. W domu DDA alkohol stanowił znaczący problem, co miało swoje konsekwencje w postaci zmian zachodzących w dziecięcej psychice - nie tylko z powodu odebrania dziecku dobrego dzieciństwa, ale głównie z uwagi na konieczność dostosowania się do panujących warunków i zajęcia walką o przetrwanie.

Osoba DDA w gruncie rzeczy nigdy nie miała okazji doświadczyć, jak to jest być dzieckiem.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że jeśli w rodzinie nie występuje problem alkoholowy, ale obecne są inne, które poważnie zakłócają harmonijny rozwój dziecka, to rodzina jest dysfunkcyjna, co powoduje syndrom DDD, czyli Dorosłego Dziecka z Rodziny Dysfunkcyjnej.

Syndrom DDA może objawiać sie wysokim poziomem lęku i niską samooceną.(fot. depositphotos)

Zmagając się z syndromem DDA warto udać się na psychoterapię, która jest podstawową metodą leczenia zaburzenia, a której celem jest otrzymanie potrzebnego wsparcia i poprawa jakości życia. W trakcie terapii należy uporządkować i nazwać traumatyczne przeżycia z dzieciństwa, uświadomić sobie, że nie ponosi się odpowiedzialności za zachowania i uczucia innych osób, a także zrozumieć mechanizmy, które powodują, że przeszłość w tak znaczącym stopniu wpływa na teraźniejszość oraz w jaki sposób można sobie z tym poradzić.    

Charakterystyczne objawy i trudności osób z syndromem DDA:   

• niska samoocena i poczucie własnej wartości;
• przekonanie, że nie zasługuje się na miłość lub inne uczucia, którymi zostało się obdarzonym przez inną osobę;
• trudności związane z rozpoznawaniem własnych potrzeb, jak również w okazywaniu emocji i podkreślaniu własnego zdania;
• potrzeba bliskości połączona z równoczesnym lękiem przed nią, co wynika z obaw przed porzuceniem w przyszłości, ale też przekłada się na brak umiejętności nawiązywania bliskich, intymnych relacji oraz strach przed utratą własnej, odrębnej tożsamości w przypadku wejścia w związek uczuciowy;
• utrzymywanie dystansu w stosunku do partnera, a kiedy w odczuciu DDA w związku zaczyna być zbyt „blisko”, do głosu dochodzi „tryb ucieczkowy”, charakteryzujący się wycofywaniem się z relacji i niszczeniem tego, co udało się zbudować, a co ma na celu zachowanie iluzji swojej sprawczości;
• częste powtarzanie obserwowanego schematu, nawet jeśli gdzieś w środku bardzo chce się od niego uciec, w tym wiązanie się z osobami pijącymi alkohol lub stosującymi przemoc;
• trudności z założeniem rodziny, co wynika z obaw, że nowa rodzina będzie równie dysfunkcyjna jak ta, z której się wyszło; 
• strach przed odrzuceniem i zdemaskowaniem swojej rzekomej nieatrakcyjności;
• wysoka podatność na zranienie oraz asekuracyjne skrywanie swoich uczuć;
• unikanie sytuacji konfliktowych, głównie z obawy przed czyjąś dezaprobatą lub gniewem;
• nieustanne poczucie winy i osamotnienia z równoczesną nieufnością, dystansem oraz izolacją od innych ludzi;
• wyolbrzymione poczucie wstydu;
• zachowania infantylne, wynikające z braku przygotowania do normalnego reagowania na określone sytuacje;
• trudność w odróżnianiu tego, co właściwe i normalne od zachowań wykraczających poza normę;
• nadmiernie rozbudowane poczucie lojalności i opiekuńczość;
• perfekcjonizm, którego nieuświadomionym celem jest zasłużenie sobie na czyjąś uwagę, aprobatę i uznanie;
• nieumiejętność odczuwania radości, brak czerpania przyjemności z zabawy;
• problem z osiągnięciem poczucia zadowolenia z własnego życia, nieuzasadnione doszukiwanie się kłopotów i różnego rodzaju trudności;
• nieustanna obawa przed utratą kontroli;
• tendencja do kłamstwa nawet wtedy, gdy takie zachowanie wydaje się nieracjonalne, bo w danej sytuacji łatwiej byłoby wyznać prawdę;
• nadmierne poczucie bycia odpowiedzialnym za wszystko i wszystkich lub przeciwnie – uchylanie się od odpowiedzialności.

Borderline, czyli osobowość z pogranicza

Osobowość borderline (ang. borderline personality disorder, BPD) określana jest także jako osobowość z pogranicza. Termin ten w połowie XX wieku wprowadził Robert Knight na określenie osób, których zaburzenia psychiczne były dotąd trudne do zdefiniowania, mieszcząc się pomiędzy zaburzeniami psychotycznymi (schizofrenicznymi) a neurotycznymi (nerwicami).

Cechą charakterystyczną osób z borderline jest przede wszystkim ich emocjonalna chwiejność, co przekłada się na impulsywność, łatwe wpadanie w gniew, częste odczuwanie pustki z równoczesną tendencją do autoagresji. Zwykle też przywiązują dużą wagę do relacji z innymi ludźmi.

Cechą charakterystyczną przy osobowości z pogranicza jest emocjonalna niestałość. (fot. depositphotos)

Borderline występuje u ok. 1-2% populacji i, co ważne, często rozpoznawane jest u młodych dorosłych. Diagnozę stawia się na podstawie przeprowadzonego wywiadu, po wykonaniu odpowiednich testów i obserwacji pacjenta.

Leczenie osobowości z pogranicza najczęściej prowadzone jest poprzez połączenie leczenia farmakologicznego (głównie leki przeciwpsychotyczne, przeciwdepresyjne oraz skuteczny w obniżeniu drażliwości i gniewu lit) z odziaływaniem psychologicznym. W tym przypadku skuteczna jest zarówno terapia grupowa, jak i indywidualna psychoterapia, które wzajemnie się uzupełniają.

Leczenie zwykle przynosi efekty, ale w okresie długoterminowym, co znaczy, że trzeba na nie zaczekać. Dużo przy tym zależy od motywacji pacjenta, jego historii choroby, ewentualnych chorób współistniejących, choć niezwykle istotnym czynnikiem jest również zaufanie do terapeuty i gotowość do pracy z daną osobą.

Zobacz także: Zachowania toksyczne w związku 

Charakterystyczne objawy i trudności osób z borderline:   

• wynikająca ze zmienności nastroju niestabilność reakcji emocjonalnych, silne okazywanie gniewu i nieumiejętność panowania nad nim, przy czym zmiana nastroju zależna jest od aktualnych warunków i może wystąpić nawet na przestrzeni dnia;
• impulsywność, w wyniku której może pojawić się potencjalne zagrożenie, np. nadużywanie substancji psychoaktywnych, niekontrolowane wydawanie pieniędzy, ryzykowny seks, lekkomyślna jazda samochodem, kompulsywne objadanie się itp;
• stały wzorzec zachowań, których efektem są niestabilne i burzliwie przebiegające relacje międzyludzkie, ich cechą charakterystyczną są równolegle przejawiane skrajne postawy wobec innych osób, które od uwielbienia i idealizacji potrafią przejść do nienawiści połączonej z zupełną dewaluacją czyjejś wartości;
• przy zaburzeniu z pogranicza typowe jest niezwykle silne pragnienie posiadania bardzo bliskiej, wyłącznej relacji z drugą osobą z równoczesnym lękiem zarówno przed  zbyt wyraźnym „poddaniem się” jej, jak i przed porzuceniem;
• jeżeli pojawiają się jakieś przesłanki, które mogą wskazywać na coś, czego osoba z borderline panicznie się obawia, wówczas do głosu dochodzą bardzo silne emocje, w efekcie czego zaczyna działać nieracjonalnie, łącznie z zachowaniami autodestrukcyjnymi, jak okaleczanie się czy podejmowanie prób samobójczych, mogą też pojawić się silne lęki, przemijające wyobrażenia paranoidalne, natręctwa, depresja;
• odczuwanie przewlekłej pustki, znudzenia;
• problem z tożsamością, stabilnym obrazem samego siebie i właściwą oceną rzeczywistości;
• u osób z borderline często pojawiają się objawy chorób somatycznych, na przykład bóle umiejscowione w różnych częściach ciała, ale też objawy neurologiczne, które nie mają podłoża organicznego.

Zobacz także: Syndrom gotującej sie żaby

Komentarz eksperta:

Niezdiagnozowane choroby, takie jak ADHD, zespół Aspergera czy syndrom DDA, mogą znacząco zaburzyć obraz dorosłości. Osoby dotknięte tymi zaburzeniami często doświadczają trudności w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym i emocjonalnym, co może prowadzić do poczucia niezrozumienia i frustracji.

Brak diagnozy i świadomości problemu sprawia, że przez wiele lat możemy borykać się z trudnościami, nie rozumiejąc, skąd wynikają i jakie źródło mają. Niezdiagnozowane zaburzenia również mogą prowadzić do konsekwencji zdrowotnych, takich jak depresja, lęki czy uzależnienia od substancji psychoaktywnych, dodatkowo pogłębiając obraz dorosłości jako czasu pełnego cierpień i frustracji.   

Niezdiagnozowane zaburzenia psychiczne u dorosłych są przedmiotem poważnej troski w kontekście zdrowia publicznego. Ich istnienie niesie za sobą potencjalne konsekwencje o charakterze multidyscyplinarnym. obejmujące zarówno aspekty jednostkowe, jak i społeczne. Nieuwzględnienie tych zaburzeń w procesie diagnozy i terapii może prowadzić do zwiększonego ryzyka pogorszenia funkcjonowania jednostki w obszarach zawodowych, interpersonalnych oraz zdrowotnych.

Ponadto istnieje związek między niezdiagnozowanymi zaburzeniami a podatnością na wystąpienie innych powiązanych problemów zdrowia psychicznego, co dodatkowo potęguje znaczenie wczesnego rozpoznania i interwencji. Odniesienia te oparte są na ustaleniach badań naukowych, literaturze specjalistycznej oraz raportach instytucji zdrowia publicznego.

(Anna Hencka-Zyser – psychoonkolog, psychotraumatolog doktorantka Uniwersytetu w Wielkiej Brytanii, www.annazyser.pl)

Olga Smoter