Pierwsze powstanie śląskie

Głosy o chęci przyłączenia Górnego Śląska do Polski pojawiły się wcześnie, bo jeszcze przed podpisaniem rozejmu w Compiegne kończącego I wojnę światową. 25 października 1918 roku Wojciech Korfanty wygłosił w parlamencie niemieckim przemówienie, w którym domagał się oddania Polsce ziem utraconych przez nią na skutek zaborów oraz właśnie Śląska, który stał się częścią najpierw Królestwa Prus, a następnie Cesarstwa Niemieckiego po wojnach śląskich w XVIII wieku. Podpisany kilka miesięcy później traktat wersalski regulował wiele kwestii związanych z powojennymi granicami państw europejskich, ale statusu całego Śląska nie – Polska otrzymała tylko skrawki powiatów Góra, Syców i Namysłów. O losach pozostałych terenów miał zadecydować plebiscyt.

Śląsk budzi się do walki

Klęska wojenna Niemiec spowodowała radykalizację nastrojów wśród ludności polskiej zamieszkującej Górny Śląsk. Tuż po ogłoszeniu przez Polskę niepodległości na Śląsku zaczęły powstawać tak zwane Rady Ludowe, które były polskimi jednostkami administracyjnymi. Nie były to zresztą jedyne polskie organizacje – działało też między innymi Zjednoczenie Zawodowe Polskie, do którego należało ponad 200 tysięcy osób. W odpowiedzi na coraz bardziej śmiałe działania Polaków Niemcy wzmocnili stacjonujący na Śląsku korpus wojskowy, a 13 stycznia 1919 komisarz Otto Hörsig ogłosił stan oblężenia na Górnym Śląsku, w wyniku czego zniesiono nietykalność osobistą, a wojsko uzyskało prawo dokonywania rewizji i aresztowań polskich działaczy. Zabroniono zwoływania polskich wieców i wprowadzono godzinę policyjną.

Pierwszym zbrojnym wystąpieniem przeciwko Niemcom było tak zwane powstanie oleskie, które miało na celu przyłączyć do Polski powiat Olesno. Niestety, powstańcom nie udało się zdobyć odpowiedniej ilości broni i spora część z nich została aresztowana i skazana na karę więzienia za zdradę stanu. Upadek tego jednodniowego zrywu nie był jednak jedynym powodem wybuchu pierwszego powstania śląskiego.

Zadecydowały o tym jeszcze dwa inne wydarzenia. Pierwszym był strajk sierpniowy – górnicy i hutnicy w liczbie aż 140 tysięcy zażądali niedopuszczenia do pracy terroryzujących Górny Śląsk członków bojówek niemieckich, podwyżki płac oraz odwołania stanu oblężenia. Punktem zapalnym okazało się wydarzenie, które później nazwano Masakrą w Mysłowicach. Domagający się wypłat górnicy wraz z rodzinami wtargnęli na teren kopalni, w związku z czym oddział Grenzschutzu (zbrojnej straży) otworzył ogień i zabił siedmiu górników, dwie kobiety i 13-letniego chłopca.

Wybuch powstania

Po wymienionych wyżej wydarzeniach dowódcy Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska podjęli decyzję o wywołaniu powstania. Pierwsze walki rozpoczęły się 16 sierpnia 1919 – komendant powiatu pszczyńskiego Alojzy Fizia wydał rozkaz rozpoczęcia działań zbrojnych. Jego podkomendny Władysław Krzyżowski wymaszerował na Tychy i wraz oddziałem udało mu się zdobyć w tej miejscowości dworzec kolejowy, folwark oraz pocztę. Sam Fizia starał się zdobyć Pszczynę, ale bezskutecznie.

Powstańcy opanowali za to miasto Bieruń Stary. 18 sierpnia 1919 silne walki toczyły się w powiecie katowickim. W Bogucicach i Dąbrówce Małej walki trwały przez trzy dni. Opanowano też Szopienice, Roździeń, Janów, Nikiszowiec i dworzec w Ligocie, paraliżując tym samym transporty kolejowe. Przez kolejne kilka dni trwały walki w okolicach Bytomia, Tarnowskich Gór i Mysłowic, ale powstańcom nie udało się osiągnąć zakładanych celów, czyli zdobyć większych ośrodków miejskich.

Dlaczego pierwsze powstanie śląskie upadło?

Pierwszy zryw niepodległościowy na Górnym Śląsku zakończył się porażką z kilku powodów. Pierwszym z nich był fakt, że powstańcom nie udało się zdobyć odpowiedniej ilości amunicji, która była niezbędna do kontynuowania walk. Drugim był brak oczekiwanej pomocy z Polski – rząd nie był w stanie wesprzeć powstańców, ponieważ niemal wszystkie dostępny siły były zaangażowane w wojnę polsko-bolszewicką. 24 sierpnia 1919 roku komendant powstania Alfons Zgrzebniok wydał rozkaz zaprzestania walk.

Chociaż powstanie nie przyniosło realizacji zakładanych celów, to znaczy zdobycia miast i przyłączenia Górnego Śląska do Polski, to jednak jego długofalowe efekty były pozytywne. W rozpisanych w listopadzie 1919 roku wyborach obóz polski zdobył 6822 mandaty na 11 255 radnych, co pokazało, że Polacy są wrogo nastawieni do Niemców i prędzej czy później nastąpią kolejne zbrojne wystąpienia przeciwko nim. Co zresztą się stało rok później, ale to temat na inny artykuł.

Michał Miernik

Wejdź na FORUM! ❯