Rozwód – kiedy gra jest nieczysta

Rozstanie i co dalej?

Przyczyn rozpadu związku może być wiele. Najczęstszą wskazywaną w treści pozwów rozwodowych jest niezgodność charakterów. Pojawiające się przyczyny to także zdrada, nałogi, stosowanie przemocy fizycznej, psychicznej czy ekonomicznej lub nieprzyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny.

W chwili, kiedy małżeństwo lub konkubenci nie widzą już szans na ratowanie swojego związku, pojawia się potrzeba formalnego uregulowania wszelkich łączących ich spraw. W przypadku małżonków dochodzi do wszczęcia postępowania o separację lub rozwód. Sprawy o rozwód zazwyczaj bywają połączone ze sprawami o alimenty oraz o kontakty z małoletnimi dziećmi. W przypadku konkubentów – nie ma co prawda potrzeby rozwiązywania związku poprzez orzeczenie sądowe, ale jeśli strony posiadają wspólne małoletnie dzieci, zachodzi konieczność uregulowania ich sytuacji.

Kolejną kwestią wymagającą uregulowania po rozpadzie pożycia jest podział wspólnie zgromadzonego majątku.

Pożądaną sytuacją jest wypracowanie przez strony wspólnego stanowiska np. w zakresie wysokości świadczeń alimentacyjnych lub wymiaru kontaktów z dziećmi sprawowanych przez oboje rodziców. Jeśli strony są zgodne, może dojść do zawarcia tzw. porozumienia wychowawczego, które określa wszelkie istotne kwestie. Jeśli strony mają trudności w prowadzonym dialogu, z pomocą może przyjść instytucja mediatora rodzinnego.

W sytuacji, w której konflikt okołorozwodowy jest silny, a jedna ze stron prezentuje niemoralną postawę, np. poprzez formułowanie fałszywych oskarżeń, takie oskarżenia mogą doprowadzić do uznania winy w rozpadzie związku jednej ze stron, doprowadzić do wydania zakazu kontaktów z małoletnimi dziećmi lub do orzeczenia obowiązku łożenia świadczeń alimentacyjnych na drugą stronę. Jakie oskarżenia formułowane są najczęściej?

Gwałt i molestowanie seksualne

Jest to najcięższe oskarżenie, jakie może być sformułowane w stosunku do współmałżonka, partnera i rodzica małoletnich dzieci. Jeśli takie oskarżenie okazuje się być fałszywe, jest to jasny dowód na złą wolę drugiej strony.

Zgodnie z art. 197 Kodeksu Karnego: kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Jeżeli sprawca, w sposób opisany powyżej, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia:

1) wspólnie z inną osobą,

2) wobec małoletniego poniżej lat 15,

3) wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Jeżeli sprawca czynu określonego powyżej działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5.

Co do zasady, zgodnie z art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. W chwili rozpadu związku dochodzi także do ochłodzenia relacji intymnych i do wstrzemięźliwości seksualnej. W przypadku braku zgody jednego ze współmałżonków na odbycie stosunku seksualnego lub innej czynności seksualnej w następstwie przemocowego doprowadzenia do obcowania płciowego – sprawca musi liczyć się z odpowiedzialnością karną. W takiej sytuacji decydujące znaczenie będą miały dowody: świadkowie, nagrania, obdukcje lekarskie i opinia biegłych.

Częstym oskarżeniem pojawiającym się w sprawach rozwodowych jest oskarżenie o molestowanie seksualne dzieci. Zgodnie z art. 200 Kodeksu Karnego: kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Penalizacji podlega także okazywanie lub ułatwianie małoletniemu zapoznania się z treściami o charakterze pornograficznym lub udostępnianie małoletniemu przedmiotów o takim charakterze. Niestety zdarzają się przypadki specjalnego przygotowywania małoletnich do przekazywania organom ściągania odpowiednich treści wskazujących na molestowanie, utrwalanie rozmów, podczas których dziecko przekazuje treści wskazujące na molestowanie lub uzyskiwanie prywatnych ekspertyz, w których specjaliści potwierdzają, iż mogło dojść do molestowania seksualnego.

Jak się zatem bronić? Kluczowe jest odpowiednie opracowanie materiału dowodowego oraz wyraźny sprzeciw co do stawianych zarzutów. W sprawach dotyczących molestowania małoletnie dzieci przesłuchiwane są w tzw. niebieskim pokoju – gdzie przy udziale biegłego psychologa weryfikowane jest, czy treści przekazywane przez dziecko są wiarygodne lub czy są wynikiem indukowania przez jednego z rodziców. Możliwym do podjęcia działaniem jest złożenie odrębnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przez stronę formułującą fałszywe oskarżenia – co może znacznie ostudzić emocje drugiej strony.

Znęcanie się

Zgodnie z art. 207 Kodeksu Karnego:

§  1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§  1a. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§  2. Jeżeli czyn określony w § 1 lub 1a połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§  3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1-2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

W tym miejscu wskazać należy, iż nękanie powinno obejmować czyny wielokrotne, podejmowane na przestrzeni czasu. W pojęciu znęcania się zawarte jest odczuwanie przez sprawcę, że jego zachowania są dla ofiary dolegliwe i poniżają ją przed sprawcą. Gdy taki stan pokrzywdzonego bądź jego odczucia nie zostaną przez pokrzywdzonego zamanifestowane w postępowaniu, a brak jest możliwości ustalenia tego za pomocą innych dowodów, nie da się przypisać znęcania. Zdarza się, że obelgi, naruszanie nietykalności cielesnej, szykany itp. są wzajemne, że słowa wulgarne nie są obelgami, bo należą do obyczaju środowiska, że zachowania naganne sprawcy są reakcją na prowokowanie go bądź środkiem do wymuszenia poprawnego zachowania się rzekomej ofiary itp.

Zdarzają się jednak sytuacje, w których sądy za nękanie uznają czyny jednorazowe, które charakteryzują się wyjątkową uporczywością. Dla przykładu z własnej praktyki sądowej wskazać mogę skazanie za dwukrotną, podejmowaną tego samego dnia próbę wejścia do mieszkania zajmowanego przez matkę wraz z małoletnimi dziećmi. Ciekawym orzeczeniem w tym zakresie jest postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2017 r., w sprawie o sygn. akt: II KK 133/17, Lex nr 2342157, w którym Sąd Najwyższy wskazał, iż: „Sprowadzanie do wspólnego domu obcych kobiet, pozostających tam w godzinach nocnych, można uznać za formę szczególnego dokuczania żonie i córkom.”

Co w przypadku gdy znęcania dopuszczają się oboje małżonkowie? W tym wypadku z pomocą przychodzi także orzecznictwo sądowe: „Jakkolwiek możliwe jest wzajemne znęcanie się małżonków, to konieczne jest wówczas wyodrębnienie okresów, w których jedna z tych osób miała przewagę nad drugą, co wynika z faktu, że samo znęcanie zakłada dominację sprawcy nad ofiarą oraz obiektywne ustalenie, że znęcał się on fizycznie lub (bądź także) psychicznie, a także w jaki sposób osoba pokrzywdzona odbierała zachowanie sprawcy. Jeśli w toku postępowania nie sposób ustalić powyższych kwestii, a nadto żadne z nich nie miało przewagi nad tym drugim, nie ma podstaw do skazania za czyn z art. 207 § 1 k.k.” – wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 28 grudnia 2018 r., sygn. akt: IV Ka 475/18, LEX nr 2670402.

Nękanie i groźby

W tym wypadku niejednokrotnie to strona, która obwiniana jest o nękanie czy groźby karalne, sama przyczynia się do gromadzenia materiału dowodowego, który będzie ją obciążał. Należy pamiętać, iż nawet w sytuacji rozstania i konfliktu musimy zachowywać szczególny umiar w prowadzonej korespondencji czy rozmowach. W przypadku, gdy nasz partner lub współmałżonek wyraźnie wskazuje, iż nie życzy sobie wizyt lub kontaktów – nie możemy działać na siłę. W przypadku braku porozumienia w określonych kwestiach, rozstrzygnąć winien Sąd.

Strona konfliktu nie może swoim zachowaniem wywierać wpływu. Nękania nie usprawiedliwia fakt, iż strona podejmuje próby kontaktu np. w celu widzenia się z dziećmi czy wypracowania wspólnego ugodowego stanowiska co do rozstania. W przypadku uniemożliwiania kontaktu z małoletnimi dziećmi stronie przysługuje prawo do złożenia stosownego wniosku do Sądu o zabezpieczenie kontaktów.

Przestępstwa przeciwko mieniu

Podczas sprawy o rozwód pojawiają się także oskarżenia o kradzież lub przywłaszczenia. Strona postępowania, kierując się swoimi partykularnymi interesami, nie czekając na wydanie stosownych orzeczeń przez Sąd, decyduje się na zabezpieczenie majątku, który w jej ocenie winien się jej należeć. W praktyce sprowadza się to np. do wypłaty środków zgromadzonych na wspólnym koncie czy lokacie, zabieranie ze wspólnego lokum wartościowych przedmiotów. Z kradzieżą będziemy mieli do czynienia, kiedy zabrana rzecz była w posiadaniu pokrzywdzonego, z przywłaszczeniem, kiedy była powierzona do użytkowania sprawcy.

W sytuacji, gdy pomiędzy małżonkami obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej, rozstrzygnięcie, jakie składniki majątku wchodzą do majątku osobistego małżonka – nie powinno być trudne. Sytuacja staje się skomplikowana, gdy strony połączone są wspólnością majątkową. W takim przypadku za istotne należy uznać udowodnienie, iż strona dokonująca np. wypłaty środków z konta bankowego, nie działa z zamiarem traktowania tych środków jak swojej własności.

Jak się bronić?

Przede wszystkim należy działać. W chwili, kiedy pojawiają się wskazane powyżej oskarżenia – najlepszym rozwiązaniem jest znalezienie odpowiedniego prawnika, który w należyty sposób będzie reprezentował nasze interesy i, co ważne, zadba o sformułowanie i wniesienie ewentualnych środków zaskarżenia w przypadku wydania niekorzystnych orzeczeń. Kluczowe jest zaprezentowanie dowodów wskazujących na brak winy. Kolejnym elementem walki z fałszywymi oskarżeniami może być złożenie zawiadomienia o kreowaniu takich oskarżeń. Wówczas strona zaczyna liczyć się z formułowanymi oskarżeniami.

Autor: Adw. Karolina Kulikowska-Siewruk

Szef Praktyki Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego w Kancelarii Kopeć Zaborowskiego