Rak jelita grubego – przyczajony zabójca

Nowotwory jelita grubego – ukryte zagrożenie

Nowotwory jelita grubego to bardzo specyficzna grupa schorzeń. Atakują głównie mężczyzn w okolicach piątej-siódmej dekady życia (poniżej 40. praktycznie nie występują). Mogą się umiejscowić właściwie w każdej części jelita (odbytnicy, kątnicy, zstępnicy), jednak najczęściej pojawiają się w okrężnicy. Rak rozwija się niezauważalnie przez wiele lat z polipów i zgrubień jelitowych, które – co ciekawe – ma też większość zdrowych ludzi. U dotkniętych chorobą dochodzi tam jednak do patologicznych stanów zapalnych oraz nowotworzenia i w efekcie do pojawienia się guza, który najczęściej rozrasta się wewnątrz jelita z czasem je blokując.

Proces nowotworzenia w przypadku raka jelita grubego trwa bardzo długo. Zapalenia okrężnicy, polipy, gruczolaki potrzebują średnio 10 lat by zezłośliwieć (znane są przypadki znacznie dłuższego rozwoju). Chory może przez wiele lat zupełnie nie zdawać sobie sprawy z rosnącego zagrożenia, tymczasem żniwo, które zbierają nowotwory jelita grubego, jest przerażające: Zaledwie 15% pacjentów, u których wykrywa się ten rodzaj raka w zaawansowanym stadium, przeżywa dłużej niż 5 lat.

Rak jelita grubego – przyczyny i kto jest najbardziej narażony

Bezpośrednich przyczyn raka jelita grubego może być kilka – od wcześniej wspomnianych polipów, które złośliwiejąc stają się zarzewiem guza, po długotrwałe stany zapalne (np. zapalenie okrężnicy). Główną przyczyną pośrednią jest natomiast nieodpowiednia (ubogoresztkowa) dieta, uboga w produkty roślinne, warzywa i owoce, a także wapń, za to bogata w tłuszcze i czerwone, wysoko przetworzone mięso. Według Światowej Organizacji Zdrowia codzienna dawka zaledwie 50 g przetworzonego czerwonego mięsa zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego aż o 18%!

Owa zła, niezbilansowana i bogata w mięso dieta prowadzi do naruszenia równowagi flory bakteryjnej jelit, a w konsekwencji zaburzenia ich funkcjonowania, tworzenia się przewlekłych zapaleń i w efekcie podatności na wszelkie schorzenia. Błędne nawyki żywieniowe mogą być przyczyną aż 70% przypadków raka jelita grubego.

Główne przyczyny i czynniki ryzyka raka jelita grubego

• wiek powyżej 50 lat (90% wykrytych przypadków choroby)
• zła dieta, zbyt obfitująca w czerwone (zwłaszcza smażone) mięso, za to pozbawiona warzyw, owoców i błonnika
• nadwaga i otyłość
• siedzący tryb życia
• zbyt mała aktywność fizyczna
• palenie papierosów
• cukrzyca
• czynniki genetyczne (np. dziedziczenie – osoby w rodzinie chorujące na nowotwory)
• nadużywanie alkoholu (picie 45 g czystego alkoholu dziennie zwiększa ryzyko raka jelita grubego aż o 40%)
• wcześniejsza radioterapia w obrębie miednicy
• choroba Leśniowskiego-Crohna.

Objawy nowotworu jelita grubego

Wystąpienie objawów zazwyczaj oznacza, że choroba jest już w dość zaawansowanym stadium, dlatego tak ważna jest zarówno profilaktyka, jak i badania kontrolne, które po 40. powinny się stać nieodłączną częścią kalendarza każdego dbającego o zdrowie mężczyzny. Co zatem może świadczyć o istnieniu zagrożenia:

• krew w kale (zarówno świeża, jak i zabarwiony na bardzo ciemny kolor stolec)
• krwawienia z odbytnicy
• częste, pojawiające się znikąd zaparcia
• biegunki z silnymi gazami
• brak apetytu
• zauważalna zmiana kształtu stolca (tzw. cienkie, sierpowate stolce pojawiające się na skutek zwężenia światła odbytu przez guz)
• niespodziewane chudnięcie, anemia, niedobory żelaza, spadek ogólnej kondycji organizmu, podwyższona temperatura ciała
• wymioty, bóle brzucha (w jego dolnej części), problem z przełykaniem, wzdęcia.

Choroby można uniknąć poddając się regularnym badaniom

Jako, że rak jelita grubego stał się w Polsce już drugim pod względem ofiar śmiertelnych nowotworem mężczyzn, pod żadnym pozorem nie wolno lekceważyć wynikających z tego zagrożeń. Każdy mężczyzna po 40. roku życia powinien poddawać się badaniom pozwalającym na ewentualne wczesne wykrycie zagrożenia. W ramach NFZ istnieje nawet specjalny program umożliwiający bezpłatne wykonanie kolonoskopii bez skierowania we wszystkich placówkach służby zdrowia, które mają kontrakt z funduszem. Do takiego badania uprawnieni są wszyscy mężczyźni między 50. a 65. rokiem życia, niezależnie od czynników ryzyka, oraz ci miedzy 40. a 49. rokiem życia, u których w najbliższej rodzinie występowały przypadki zachorowań na ten nowotwór. Warunkiem dopuszczenia do badania jest wypełnienie odpowiedniej ankiety w placówce je wykonującej.

Badania pozwalające wykryć zagrożenie rakiem jelita grubego

• kolonoskopia, czyli podstawowe badanie diagnostyczne dolnej części przewodu pokarmowego, podczas której lekarz za pomocą endoskopu ma możliwość obejrzenia i diagnozy jelita grubego na całej jego długości, może też pobrać próbki z jego powierzchni, a nawet wycinać niektóre gruczolaki;
• kolonoskopia wirtualna, mniej inwazyjna niż tradycyjna kolonoskopia, polega na wykonaniu tomografii komputerowej jelit i sporządzeniu ich trójwymiarowego obrazu;
• wlew doodbytniczy, po dojelitowym podaniu płynnego kontrastu i powietrza wykonuje się serię zdjęć radiologicznych jelita grubego. Tak uzyskuje się pełny obraz jelita;
• badanie na krew utajoną w kale, pozwala stwierdzić, czy w jelitach nie ma żadnych krwawiących miejsc;
• badanie per rectum, które może wykonać nawet lekarz pierwszego kontaktu; w jego trakcie medyk bada dotykowo ścianki jelita grubego; u mężczyzn po 45. roku życia takie badanie lekarz internista powinien wykonywać w zasadzie podczas każdej wizyty pacjenta, jednak praktyka w tym zakresie, także ze względu na barierę wstydu pozostawia wiele do życzenia;
• badanie antygenu CEA we krwi – podczas tego badania oznaczane są markery typowe dla nowotworu jelita grubego; tę metodę stosuje się u pacjentów najczęściej już po leczeniu chirurgicznym, pomaga ona sprawdzić, czy nie pojawił się ewentualny nawrót;
• rektoskopia, czyli wziernikowanie odbytnicy za pomocą specjalnego przyrządu optycznego, pozwalające ocenić stan odbytnicy.

Leczenie

Obecnie stosowanych jest kilka metod leczenia guzów jelita grubego. W większości przypadków jest to kombinacja różnych sposobów, dla zmaksymalizowania skuteczności:

• Laparoskopia
  Tego typu zabiegi wykonuje się, jeśli nowotwór ma bardzo niewielkie rozmiary i można go wyciąć bez ingerencji w sąsiednie tkanki.
• Zabieg chirurgiczny
  Najskuteczniejszą metodą leczenia raka jelita grubego, dającą największe szanse wyleczenia we wczesnym stadium, jest chirurgiczne usunięcie fragmentu jelita z guzem i tkankami otaczającymi. W trakcie takiego zabiegu (hemikolektomii) usuwa się guz, sekcję jelita oraz najbliższe węzły chłonne.
  Dość często w konsekwencji takiej operacji, na czas gojenia się ran po odtwarzaniu przewodu pokarmowego lekarze tworzą kolostomię (sztuczny odbyt wyprowadzany do brzucha), do której przyczepia się specjalny woreczek na kał. Takie rozwiązanie jest konieczne, zwłaszcza jeśli zabieg miał miejsce w pobliżu odbytnicy. Kolostomia może mieć charakter tymczasowy – jest usuwana po wygojeniu się jelit, lub stały, jeśli w ramach zabiegu operacyjnego chirurdzy byli zmuszeni usunąć odbytnicę lub cały dolny odcinek jelita grubego.
• Chemioterapia
  W trakcie chemioterapii chory otrzymuje leki mające na celu zmniejszenie guza przed operacją, bądź zabicie tych komórek rakowych, które zdążyły się już rozprzestrzenić po organizmie. Jest stosowana zawsze, gdy wystąpiły już przerzuty do innych organów, natomiast nie ma potrzeby jej stosowania, gdy choroba zostanie wykryta w najwcześniejszym stadium.
• Terapia molekularna
  Jest to najnowsza metoda leczenia nowotworów, pozwalająca – przy użyciu specjalnych preparatów farmakologicznych – na rozpoznanie komórek rakowych i zniszczenie ich bez szkodzenia zdrowym komórkom organizmu (w przeciwieństwie do chemioterapii, która nadwyręża cały organizm). Ten sposób leczenia jest obecnie stosowany jako uzupełnienie innych, bardziej tradycyjnych metod.

Łatwiej zapobiegać niż leczyć

Choć w ostatnich latach dokonał się wyraźny przełom w leczeniu nowotworów jelita grubego, warto pamiętać, że choroba ta późno wykryta jest niemal w 100% śmiertelna. Tylko zmiana stylu życia, zdrowa dieta oraz badania kontrolne mogą cię uchronić przed ewentualnymi jej konsekwencjami. Najprościej zacząć od:

• zmian w diecie, rezygnacji z dużych ilości czerwonego smażonego mięsa na rzecz warzyw i owoców oraz zawartego w nich błonnika
• ograniczenia spożycia alkoholu i używek (w tym tytoniu)
• zmniejszenia objętości i kaloryczności posiłków
• zwiększenia aktywności fizycznej (jeśli nie masz ochoty na siłownię, wystarczy regularny spacer).

Podsumowanie

Rak jelita grubego to groźna, ciężka i podstępna choroba. Atakuje niespodziewanie, nie dając najczęściej żadnych sygnałów ostrzegawczych. Jako facet nie jesteś jednak bez szans w walce z jej następstwami. Tylko od ciebie zależy, czy chcesz być w grupie podwyższonego ryzyka, czy też wybierasz bezpieczeństwo.

By żyć zdrowo, trzeba – prócz diety – pamiętać o badaniach profilaktycznych. Nie unikaj badań okresowych, na które wysyła cię pracodawca, przynajmniej raz na 10 lat (począwszy od 40.) wykonuj kolonoskopię, raz na 5 lat poddawaj się badaniom kontrastowym jelita grubego, a od 50. co roku badaj kał na obecność krwi utajonej. To wystarczy, by zareagować w porę na niebezpieczne zmiany.

Krzysztof Samerski