Umysł nastolatka. Co myśli i czuje twoje dorastające dziecko?

Okres dojrzewania to czas, w którym zachodzi ogromnie dużo zmian na poziomie biologicznym, emocjonalnym i społecznym. Nie jest niestety łatwo znaleźć się na styku świata dziecięcego ze światem dorosłych, kiedy z jednej strony trzeba zmierzyć się ze zrozumieniem, na czym polega prawdziwa dorosłość, która wydaje się jeszcze obca, a z drugiej sprostać oczekiwaniom otoczenia, które wymaga od nastolatka dojrzałych, odpowiedzialnych zachowań. Co więcej, czas dorastania jest takim etapem życia, kiedy własne emocje stają się zaskakujące i niezrozumiałe, jak nigdy wcześniej, a przecież młody człowiek musi się jakoś w tym wszystkim odnaleźć i sprostać stawianym przed nim wyzwaniom, niestety nierzadko bez pomocy i zrozumienia ze strony dorosłych.

Odchodzi stare, pojawia się nowe

To co do tej pory zostało ustalone i wypracowane, przestaje być obowiązujące, a młody człowiek poszukuje zupełnie innych, teraz już swoich własnych ścieżek. Dojrzewanie jest takim czasem, kiedy niemal na każdym polu porzuca się stare, zastępując je nowym. Pojawiają się więc nowi znajomi, inny niż do tej pory sposób spędzania czasu, w codzienność wkracza inny rytm i krąg zainteresowań, zmieniają się priorytety, a nawet muzyka, której nastolatek słucha. Bardzo stara się też podkreślić swoją tożsamość, stąd tak częste, nierzadko zresztą radykalne, zmiany w wizerunku.  

Dojrzewający, młody człowiek ma dwie bardzo silne, a równocześnie pozornie sprzeczne ze sobą potrzeby: dąży do poczucia swojej odrębności oraz bycia zaakceptowanym przez grupę rówieśniczą. Znaczy to tyle, że z jednej strony poszukuje swojej indywidualnej tożsamości, a z drugiej uczy się odpowiadać na oczekiwania grupy, która staje się najważniejszym punktem odniesienia dla jego działań, wskazując, jakie warunki trzeba spełnić, by od niej nie odstawać.

Czas dojrzewania to trudny i pełen sprzeczynych emocji okres w życiu. (fot. Depositphotos)

To jest też moment, kiedy nastolatek ma bardzo wyraźną potrzebę samodzielnego podejmowania decyzji, ale równocześnie wciąż potrzebuje wsparcia, poczucia akceptacji oraz zrozumienia ze strony rodziców i innych dorosłych. Z jednej strony chce być coraz bardziej samodzielny, z drugiej wciąż potrzebuje poczucia bezpieczeństwa i pewnego rodzaju parasola ochronnego, który daje mu pewność, że jeśli popełni błąd, to nie zostanie z tym sam.

Rozwój procesów psychicznych

Ważną częścią dojrzewania jest rozwój procesów psychicznych. To właśnie wtedy rozwija się myślenie abstrakcyjne, a takie procesy, jak pamięć, uwaga, spostrzeganie czy wyobraźnia, osiągają najwyższą w całym życiu sprawność. Rozwój procesów psychicznych pozwala na formułowanie własnych myśli i osądów, bez uzależniania się od opinii innych ludzi. Wpływa też na wyraźny wzrost refleksyjności oraz krytycyzmu – w stosunku do siebie samego, otoczenia i zastanych reguł, którymi kieruje się społeczeństwo. To jest również ten moment, kiedy młody człowiek zaczyna poszukiwać i przy okazji dostrzegać mało istotne do tej pory wartości. Zaczyna też dyskutować, prowadzić spory, używając przy tym zasad logiki i argumentów mających podeprzeć jego osobiste zdanie na określony temat.

Bardzo charakterystyczna dla okresu dorastania jest wyraźna emocjonalna chwiejność, która wynika z dojrzewania i przebudowy mózgu nastolatka, jak też panującej w jego organizmie burzy hormonów. Połączenie tych dwóch czynników przekłada się na silną ekspresyjność i impulsywność, często nawet hałaśliwość, choć dzieje się też zupełnie odwrotnie – dziecko wpada w melancholię, zatapiając się w ciszy i przyjmującym smutku. Stany te potrafią zresztą bardzo szybko przechodzić z jednego w drugi. Znamienna dla okresu dojrzewania jest także ambiwalencja uczuć. Młody człowiek może kogoś równocześnie kochać i nienawidzić (np. rodzica, który jest stosującym przemoc alkoholikiem) albo w tym samym czasie odczuwać gniew i radość. Jest to zjawisko trudne do zrozumienia nawet przez dorosłe otoczenie.

Co więcej, w żadnym innym okresie życia, jak właśnie w trakcie dojrzewania, nie ciągnie nas tak bardzo w stronę tworzenia muzyki, pisania wierszy, opowiadań czy pamiętników, obecnie coraz częściej w formie blogów, co pozwala wyrażać to wszystko, czego się doświadcza i intensywnie przeżywa. Wynika to ze zwiększonej wrażliwości i potrzeby uzewnętrzniania się.  

Nie można nie wspomnieć, że młodzież potrzebuje ciągłych wrażeń, dlatego dąży do tego, aby cały czas coś się działo, a jeśli nie znajduje żadnego wciągającego zajęcia, pojawia się ryzyko, że nowych doznań będzie szukać w używkach. Jeśli do tego dodamy naturalną dla tego okresu ciekawość i chęć eksperymentowania, to tylko krok dzieli nastolatka od sięgnięcia po alkohol, narkotyki lub inne środki odurzające. Dorastanie to przecież czas zmian i sprawdzania tego, co nieznane, w tym testowania rzeczy, które do tej pory były poza zasięgiem bądź po prostu zakazane. 

Pierwsze zauroczenia mogą łatwo przerodzić się w rozczarowanie. (fot. Depositphotos)

Dojrzewanie to także czas pierwszych zauroczeń oraz pierwszych związków. Dużo jest w nich zachwytu i radości z młodzieńczych uniesień, ale też fantazjowania i idealizowania uczuć, które są jednak nietrwałe, dlatego bardzo szybko mogą przekształcić się w ból i rozczarowanie, będące źródłem naprawdę dużego cierpienia. Młody człowiek niezwykle dotkliwie znosi odrzucenie i niespełnione nadzieje. Widząc swoje dziecko pogrążone w bólu nigdy nie należy umniejszać jego uczuciom, ironizować na temat miłosnego zawodu, który je dotknął, czy nawet stwierdzać, że na tym etapie to nie była żadna miłość albo że takich zauroczeń czeka je w życiu jeszcze wiele. Dla niego to uczucie, którym obdarzyło drugą osobę, jest wyjątkowe i nie do powtórzenia. Ponadto nie znajdując zrozumienia i pocieszenia może się w sobie zupełnie zamknąć.

Trzeba przy tym dodać, że dojrzewanie to także rozbudzająca się seksualność. Nierzadko właśnie wtedy dochodzi do inicjacji seksualnej, która z jednej strony wydaje się fascynująca, z drugiej, jeśli nastolatek nie jest na nią w pełni gotowy i wystarczająco dojrzały, może być krzywdzącym doświadczeniem, zwłaszcza dla młodych kobiet. To oczywiście może mieć daleko idące konsekwencje w postaci psychicznego urazu, a nawet – w skrajnych przypadkach – traumy, może też zupełnie przewrócić jego świat do góry nogami, jeśli okaże się, że stanie przed zadaniem sprostania przedwczesnemu rodzicielstwu.  

Dorastanie łączy się z rozwojem tożsamości. Nastolatek zastanawia się kim jest, jaki jest cel jego istnienia, do czego powinien w życiu dążyć. To czas podkreślania swojej niezależności i autonomii. Pojawia się silniejsza niż kiedykolwiek wcześniej potrzeba decydowania o sobie. Stąd też tak częste konflikty z otoczeniem – rodzicami, nauczycielami, innymi dorosłymi. Nierzadko łączy się to ze zmianą wizerunku, poszukiwaniem czegoś, co podkreśli nowe „ja” i może przybrać formę eksperymentów z ubiorem i fryzurą. Właśnie wtedy do głosu dochodzą coraz bardziej śmiałe makijaże, pierwsze próby farbowania włosów, tatuaże. Nierzadko pojawiają się elementy mające charakter podkreślający przynależność do subkultur albo naśladownictwo poprzez upodabnianie się do kogoś z otoczenia, ulubionego aktora, celebryty czy muzycznego idola.

To także okres, w którym młody człowiek eksperymentuje i sprawdza swoje możliwości. (fot. Depositphotos)

To czas sprawdzania własnych możliwości i charakteru. Nastolatek podejmuje się różnych wyzwań, testuje swoją siłę woli, odwagę. Znajduje na to szereg sposobów, na przykład angażując się w jakieś wymagające aktywności – intensywne ćwiczenia na siłowni, uprawianie sportów walki czy zupełnie ekstremalnych. Często uczy się czegoś całkiem nowego, co daje mu szansę na wyróżnienie się na jakimś polu. Zdarza się, że zupełnie zmienia styl życia, szukając innego sposobu na siebie, zwykle przy tym łącząc to z silnym postanowieniem, że osiągnie zamierzony cel. To z kolei buduje w nim poczucie wartości i wiarę w sprawczość. Niestety stąd też biorą się pomysły na nieco ryzykowne zachowania, jak szybka jazda na motocyklu, prowadzenie samochodu bez prawa jazdy czy sięganie po używki. Zdolność oceny konsekwencji tak nierozsądnych działań wydaje się jednak leżeć poza zasięgiem młodego człowieka, u którego przy podejmowaniu tego rodzaju decyzji nie pracuje jeszcze kora przedczołowa, ale tzw. niższa (inaczej prymitywna) partia mózgu.     

Potrzeba akceptacji grupy

Najcenniejsza w tym okresie wiedza o sobie, oczywiście w subiektywnym odczuciu nastolatka, pochodzi najczęściej od rówieśniczego otoczenia, stąd tak silna potrzeba akceptacji i przynależności do jakiejś grupy. Akceptacja pokazuje mu, że jest wystarczająco dobry, by inni chcieli przebywać w jego towarzystwie. Kontakt z różnymi ludźmi, eksperymentowanie, ciągłe poszukiwania - będą wystawiać młodego człowieka na różne pokusy, niemniej to od niego zależy, jak daleko się posunie i czy będzie korzystał z okazji. Co prawda niemal każdy nastolatek sięgnie po alkohol i papierosy, ale też każdym może kierować zupełnie inna motywacja i albo skończy się na próbie, która zaspokoi ciekawość, albo będzie posuwał się coraz dalej. To jest właśnie ten moment, kiedy na podejmowane decyzje naprawdę duży wpływ ma cały dotychczasowy proces wychowania, bo ktoś, komu zaszczepiono kluczowe wartości, ma zdrowe poczucie własnej wartości oraz właściwie ustawione priorytety, będzie mniej podatny na wpływ rówieśników.

Potrzeba przynależności do grupy to jeden z silniejszych imperatywów nastolatka. (fot. Depositphotos)

Niestety ktoś bez silnej osobowości, a tym bardziej z dużym deficytem poczucia własnej wartości, może próbować podejmować działania, które nie są dla niego dobre, często nawet wymagają rezygnacji z siebie lub robienia czegoś wbrew sobie, ale w zamian pozwalają poczuć się częścią grupy. To z kolei przynosi tak ważne poczucie przynależności i pewnego rodzaju bezpieczeństwa, najczęściej niestety bardzo złudnego.

Relacje z rodzicami

W miarę dojrzewania coraz mniejsze znaczenie w życiu młodego człowieka odgrywa obecność rodziców, a wzrasta pozycja relacji z rówieśnikami. Widoczne jest coraz większe oddalenie od matki i ojca oraz coraz mniejsza chęć do wspólnego spędzania czasu, dzielenia się swoimi problemami. Rodzice bardzo często oceniani są krytycznie, co bywa wyraźnie demonstrowane. Nierzadko tracą też w oczach swoich dzieci autorytet. Równocześnie nastolatek wiele rzeczy chce zrobić po swojemu, nie słucha rad, które nagle okazują się mieć mniejszą wartość niż opinia znajomych. To jest dla rodziców niezwykle trudny moment, który wymaga dużej mądrości i wyrozumiałości, by spojrzeć na to, co się dzieje, jak na przejściowy i naturalny etap dorastania. Oczywiście to nie jest tak, że rodzic nie może wzbudzać szacunku i być swojemu dziecku życiowym drogowskazem, warto jednak zdać sobie sprawę, że na tym etapie ogromne, o ile nie nadrzędne, znaczenie ma jakość relacji, jaką zbudowało się w ciągu poprzednich lat.

Atrakcyjność fizyczna  

W okresie dorastania niezwykle często poczucie własnej atrakcyjności ocenia się przez pryzmat fizyczności. Do głosu dochodzi bardzo wyraźna chęć podobania się, stąd tak duża koncentracja na wyglądzie zewnętrznym, który w tym czasie odgrywa kluczową rolę, chyba zresztą największą w całym życiu. Niestety promowany w mediach, nawet jeśli nader często przekłamany, idealny wizerunek kobiety i mężczyzny, wpływa na porównywanie się oraz częsty brak akceptacji własnego ciała. To z kolei przekłada się na obniżenie ogólnej samooceny i gorszą jakość codziennego funkcjonowania także na innych poziomach. Nie inaczej wygląda to w aspekcie sprawności fizycznej. I o ile u dziewcząt ważna wydaje się głównie uroda i powierzchowność jako taka, to już młodzi mężczyźni rywalizują ze sobą także na innych polach, zwłaszcza tam, gdzie mogą pokazać swoją rodzącą się szeroko pojętą męskość. Często zresztą liderem męskiej grupy jest chłopak najsilniejszy, najbardziej sprawny, który wykazuje się charyzmą i siłą oddziaływania.

Do głosu dochodzi potrzeba podobania się innym. (fot. Depositphotos)

Mózg nastolatka w okresie dojrzewania

Jeszcze do niedawna sami badacze twierdzili, że powodem roztargnienia, zmienności nastrojów, impulsywności czy nadmiernego krytycyzmu, są występujące w organizmie nastolatka, a typowe dla tego okresu, zmiany hormonalne. Teraz jednak wiadomo, że choć istotnie mają one znaczący wpływ na intensywne procesy transformacji, jakie zachodzą w budowie, fizjologii i wyglądzie zewnętrznym młodego człowieka, to głównych przyczyn w zmianie jego zachowania należy mimo wszystko szukać w procesach, jakie zachodzą w dojrzewającym mózgu.

Co ciekawe, dopiero niedawno odkryto, że w wieku nastoletnim człowiek przechodzi tak samo intensywną przebudowę mózgu, jaka po raz pierwszy następuje w okresie poniemowlęcym i trwa mniej więcej do szóstego roku życia, kiedy to mózg rozwija się najszybciej, a liczba neuronów budujących korę mózgową osiąga swoje maksimum, podobnie jak liczba połączeń nerwowych. Z czasem część tych połączeń musi jednak zostać zredukowana, co usprawnia działanie mózgu i w pewien sposób go porządkuje. Dlatego dziecko po szóstym roku życia staje się bardziej stabilne emocjonalnie i lepiej sobie radzi z wyrażaniem oraz regulacją emocji niż młodsze, na przykład dwu- czy trzyletnie. Potem ten proces zostaje powtórzony i w wieku nastoletnim raz jeszcze w mózgu zaczyna się okres zupełnej przebudowy, który tym razem trwa aż do około 25 roku życia. Jednym słowem, mózg nastolatka to mózg dojrzewający do dorosłości. Wcześniej kora mózgowa, odpowiadająca za większość procesów poznawczych, takich jak kojarzenie faktów, zdolność przewidywania konsekwencji różnych działań, myślenie abstrakcyjne, a nawet empatia, jest po prostu wciąż niedojrzała. Co więcej, to właśnie ta będąca z fazie przebudowy część mózgu ma największy wpływ na specyficzne zachowanie nastolatków.

Dojrzewanie kory mózgowej, w tym zastępowanie jednych neuronów i połączeń nerwowych innymi, jest dla nastolatka odczuwalne. Mało tego, różne części mózgu nie współpracują ze sobą najlepiej, co wynika z faktu, że dojrzewają w różnym czasie i w różnym tempie. Jeśli do tego dodamy równoczesne nakładanie się na siebie wielu różnych czynników biologicznych, to może się to przekładać na wyraźne zaburzenia równowagi w sferze emocjonalnej i poznawczej, w tym poczucie wewnętrznej niestabilności i reakcje nastolatka. To właśnie z tego powodu u młodego człowieka pojawia się drażliwość, impulsywność, obniżona koncentracja, nadwrażliwość na własnym punkcie, zmienność nastrojów, czasem nerwowość, porywczość, skłonność do różnych skrajnych zachowań, niechęć do pewnego typu działań, ale też potrzeba większej ilości snu i dostarczanych do organizmu składników odżywczych.

Dojrzewający mózg nastolatka w naprawdę dużym stopniu może wpływać na nieprzewidywalność jego reakcji, jak również mieć swój udział w tym, że słowa i postawy są raniące dla innych ludzi. Tym bardziej za każdym razem, kiedy doświadczymy z jego strony jakiejś przykrości, warto pamiętać i brać pod uwagę, że nie zawsze jest to intencjonalne, bo może wynikać z braku dobrej łączności pomiędzy różnymi częściami mózgu, w tym z opóźnienia w docieraniu do świadomości informacji o naruszaniu czyichś granic lub wyrządzaniu krzywdy, na przykład słowami albo przyjętą postawą.

W tym trudnym emocjonalnie okresie bardzo ważne jest okazywanie nastolatkowi, że jest kochany. (fot. Depositphotos)

Niedojrzały jeszcze mózg nastolatka jest szczególnie wrażliwy na działanie układu nagrody, w którym najistotniejszą rolę odgrywa dopamina – substancja uwalniana, kiedy doświadczamy czegoś przyjemnego. Sam układ nagrody także ulega w tym okresie znaczącej przemianie. Trzeba przy tym zwrócić szczególną uwagę na jego korelację ze skłonnością do uzależnień, bo właśnie z uwagi na dosyć chaotycznie działający układ nagrody, który równocześnie odgrywa dużą rolę w sięganiu po to, co w subiektywnym odczuciu jest dla nas przyjemne, do mniej więcej dziewiętnastego roku życia nie potrafimy właściwie kontrolować odczuwania przyjemności. W efekcie prowadzi to do niebezpiecznych skłonności i zachowań, a te do różnego rodzaju uzależnień. Co więcej, u nastolatków dochodzi do nich wyraźnie szybciej niż u dorosłych, a nabyte w tym wieku nałogi są znacznie trudniejsze do pokonania.

Aby jeszcze lepiej zrozumieć, jak bardzo przebudowa mózgu utrudnia nastolatkowi jego codzienne funkcjonowanie, warto zapoznać się z informacjami, jakie znajdziemy na stronie Uniwersytetu w Białymstoku (źródło: uwb.edu.pl):

O tym, dlaczego nastolatek nie może być racjonalny:  

• Między 5. a 20. rokiem życia z mózgu wycinane jest – pod wzg. neurobiologicznym, a nie fizjologicznym – wszystko, co zbędne. W tym okresie mózg jest w ciągłej przebudowie. Nastolatek kładzie się spać z innym mózgiem niż ten, z którym budzi się następnego dnia rano! To efekt intensywnej zmiany struktury systemu przetwarzającego informacje, tzw. wycinka konektywna – i nie ma sposobu, by ten proces uległ przyspieszeniu.
• Jako ostatnia w mózgu człowieka dojrzewa kora czołowa – siedlisko naszej świadomości, odpowiedzialne za racjonalne decyzje i racjonalne zarządzanie emocjami. W trakcie dojrzewania znika z niego aż 85 proc. wszystkich połączeń. To najbardziej intensywny obszar rozwoju. Aż do zakończenia tych przemian człowiek ma dysfunkcję w obszarach – świadomości i racjonalności. Oto neurobiologiczne podłoże problemów większości nastolatków.
• Przeciętny nastolatek nie podejmie racjonalnej decyzji - bo nie jest do tego neurologicznie zdolny.

Obserwując buntowniczego nastolatka, chwilami może być naprawdę trudno w to uwierzyć, ale badania nie pozostawiają wątpliwości, że jego emocjami i zachowaniem w dużej mierze rządzą niezależne od niego czynniki biologiczne, których regulacja leży poza zasięgiem młodego człowieka. Zresztą on sam też często samego siebie nie rozumie i sam ze sobą ma naprawdę duży problem.

Równocześnie, choć trudno jednoznacznie określić dlaczego, dla jednych okres dojrzewania jest koszmarem, podczas gdy dla innych nie różni się w jakiś wyraźny sposób od pozostałych etapów życia i nie jest specjalnie burzliwy ani trudny do przejścia. Wydaje się jednak, że w pewnym stopniu skłonności do nierównowagi neurohormonalnej się dziedziczy, w tym na przykład przejmuje się tendencję do depresji czy uzależnień. Dużą rolę odgrywa również proces wychowania i życiowa postawa rodziców, którzy stanowią wzorzec do naśladowania, kształtując w ten sposób i wpływając na niektóre zachowania dziecka. Ponadto młody człowiek, który otrzymuje zrozumienie i wsparcie ze strony dorosłych oraz najbliższego otoczenia, zdecydowanie lepiej potrafi odnaleźć się w tej nowej, zwykle zupełnie obcej dla siebie sytuacji.

Nastolatek podatny jest na różnego rodzaju uzależnienia, głównie z powodu niestabilnie działającego układu nagrody w jego mózgu. (fot. Depositphotos)

Jak postępować z dorastającym dzieckiem?

Dojrzewanie jest procesem, który nie odbywa się z dnia na dzień, a mimo rodzice bywają wyraźnie zaskoczeni zmianami, jakie obserwują u swojego dziecka, co znaczy, że nie rozumieją, co się z nim dzieje i często zupełnie nie są na to przygotowani. Nastolatek, który poszukuje swojej tożsamości, jest odmienną istotą z własnym systemem wartości, potrzebami, oczekiwaniami i ambicjami, nawet jeśli te dopiero się kształtują. Można ich nie rozumieć, ale bezwzględnie trzeba szanować jego uczucia i odrębność.

W komunikacji z dzieckiem ogromnie ważna jest chęć poznania go i próba zrozumienia tego dopiero budującego się świata, który przestaje być czymś, co oswajaliśmy przez ostatnie lata, ale też mieliśmy na niego znacznie większy wpływ niż obecnie. Aby to się mogło udać, należy nastolatka traktować poważnie, jak partnera, akceptując jego autonomię i szanując jako osobę. Tylko w ten sposób zdobędziemy jego zaufanie i poczucie bezpieczeństwa we wzajemnych kontaktach. Zawsze warto przy tym pamiętać, że syn czy córka ma prawo mieć swoje cele i pragnienia, ma też prawo samodzielnie decydować o swojej przyszłości, nie biorąc w swoich planach pod uwagę ambicji rodziców, którzy chcieliby je zaspokajać jego bądź jej osobą.

Bardzo ważny jest szacunek do nastolatka, jego intymności i prywarności, a także samodzielności. (fot. Depositphotos)

Swoboda, do której dąży nastolatek, niesie niestety ze sobą spore ryzyko, bo nie każdy potrafi z niej rozsądnie korzystać, dlatego rodzic powinien cały czas stać z boku i dyskretnie obserwować dziecka poczynania, by w razie potrzeby móc odpowiednio szybko i stosownie do sytuacji zareagować. Trzeba przy tym pamiętać, że choć młody człowiek zaczyna iść własną ścieżką, to nadal potrzebuje dużo uwagi, jednak na tym etapie rodzicielska uwaga powinna być bardziej na dystans, bez narzucania czegokolwiek, dająca poczucie bezpieczeństwa, a równocześnie odczucie, że jest się traktowanym jak dorosły.

Bardzo ważny jest szacunek dla dziecka intymności i prywatności. W żadnym wypadku nie wolno bez naprawdę mocnego uzasadnienia (np. podejrzenia, że weszło na drogę przestępstwa, bierze narkotyki) przeglądać rzeczy osobistych, kieszeni, portfela, zawartości telefonu czy komputera. Nie należy naciskać, jeśli nie chce dzielić się bardzo osobistymi sprawami. To wszystko narusza bowiem osobistą przestrzeń,  powodując utratę komfortu, bliskości i zaufania, a te są potrzebne, jak być może nigdy wcześniej. W kontakcie z młodym człowiekiem trzeba wykazywać się zrozumieniem i taktem, a samo zainteresowanie, którego przecież potrzebuje, okazywać w taki sposób, by nie naruszać jego granic i autonomii.

Ogromnie ważna jest konsekwencja, dzięki której obowiązujące w relacji z rodzicem zasady będą klarowne, a nastolatek będzie miał świadomość następstw ich złamania. Te zasady należy przedtem z dzieckiem omówić, zawsze podając logiczne argumenty i wysłuchując oraz biorąc pod uwagę jego zdanie na dany temat, co znaczy tyle, że „nie, bo nie” w ogóle nie powinno mieć miejsca. Pamiętaj przy tym, że jeśli czegoś od niego oczekujesz, to o wiele więcej osiągniesz prosząc niż nakazując. Nikt z nas nie lubi wydawanych tonem wyższości poleceń, a nastolatki szczególnie się przed nimi buntują. Co więcej, jeżeli czegoś wymagasz, powinno to obowiązywać dwustronnie, czyli od siebie musisz wymagać tego samego, np. dotrzymywania obietnic, punktualności, uczciwości.

Młodzież często nie ma poczucia odpowiedzialności społecznej i tzw. ważności swojego działania. Dla nich ważność postrzegana jest jako roszczeniowość, stąd tak irytująca i wywołująca wiele konfliktów postawa. To też jest zadanie dla nas, dorosłych, by nauczyć dzieci w sposób zupełnie bezinteresowny robić coś dla innych, pokazując przy tym, że to nadaje życiu sensu i podnosi poczucie własnej wartości.  

Nastolatkowi trudniej kontrolować emocje niż osobie dorosłej. Dlatego to dorosły musi w tej relacji zachować zimną krew. (fot. Depositphotos)

Równocześnie trzeba zwrócić uwagę, że wiele dzieci nie ma żadnych obowiązków poza nauką. To nie jest dobre, bo nie uczy współpracy, poczucia odpowiedzialności za wspólne dobro, szacunku do czyjejś pracy. Brak jakichkolwiek wymagań w gruncie rzeczy jest ignorowaniem młodego człowieka, którego pozycja w domu wydaje się bardzo słaba. Dobrze jest, jeśli każdy czuje się częścią wspólnoty, ważny i potrzebny. Jest to także czynnik, który pozwala na otwarte wyrażanie siebie i swoich emocji. Obok stałych obowiązków domowych warto nawet zachęcać dziecko do zarabiania jakichś drobnych kwot na swoje wydatki, na przykład w czasie wakacji, dzięki czemu uczy się samodzielności, nabiera szacunku do pieniędzy, które w takiej sytuacji wymagają od niego zaangażowania czasu i uwagi, zwykle też znacznie trudniej się je wydaje.

Reasumując, w relacjach ze swoim nastolatkiem nigdy z góry nie zakładaj jego złej woli, bo to może być krzywdzące. Nie ulega przy tym wątpliwości, że przynajmniej podstawowa znajomość zmian zachodzących w sposobie myślenia dojrzewającego człowieka oraz wiedza, co dzieje się u niego na poziomie biologii, w tym w związku z przebudową jego mózgu, bardzo ułatwiają wzajemną komunikację. Z tą świadomością będzie ci również znacznie łatwiej mądrze go wspierać i próbować regulować bardzo intensywnie w tym czasie przeżywane emocje.

Olga Smoter

 

Wejdź na FORUM! ❯