Samobójstwa i depresja u nieletnich

Dorastanie to nie tylko przygody, dzieci także mają problemy

Dorastanie to zazwyczaj jeden z najlepszych okresów w życiu każdego człowieka. Pierwsze miłości, przyjaźnie, poznawanie świata. Niestety, młodość nie zawsze jest usłana różami, bowiem to także czas, w którym natrafiamy na niełatwe, egzystencjalne rafy. Nastolatki pierwszy raz w życiu doświadczają wówczas konkretnych emocjonalnych zawodów, wchodzą w konflikty z otoczeniem, odnoszą niepowodzenia, muszą też podejmować coraz trudniejsze dla nich decyzje, które potem przekładają się na relacje z rówieśnikami i rodziną. W efekcie, w zetknięciu z niepowodzeniami, doznają też - wymuszonego sytuacją - pogorszenia nastroju, a w konsekwencji złego samopoczucia, a nawet depresji.

Gdy dziecko dojrzewa, nawiązuje nowe znajomości. Świat rodzinny, który stworzyli mu rodzice, po prostu przestaje być jedynym jaki zna, a w miarę dorastania przestaje mu też już wystarczać. Jest to zresztą moment, w którym nasze dzieci są najbardziej podatne na wszelkie bodźce negatywne, gdyż to właśnie w tym czasie następuje swoista trudna konfrontacja idealistycznych młodzieńczych wyobrażeń z prozą i trudnościami realnego, codziennego życia.

Właśnie to zetknięcie czystej dziecięcej naiwności z brutalnością świata zewnętrznego może być jedną z głównych przyczyn depresji u nastolatków. Z jednej strony, dorastając mają swoje ambicje i plany, z drugiej - spotykają się ze ścianą niezrozumienia i przeszkód, czasem też chłodu, bolesnej krytyki i odrzucenia wśród rówieśników, a bywa, że także ze strony najbliższej rodziny.

W 2022 roku zabiło się 150 dzieci

Tymczasem statystyki są zatrważające. W samym tylko 2022 r. Policja odnotowała 150 przypadków samobójczych śmierci osób poniżej 18. roku życia, a były to tylko te "skuteczne". Prób samobójczych dzieci i nastolatków było w tym czasie znacznie więcej: 2031. Szacuje się, że problem depresji lub przynajmniej znacznego obniżenia nastroju dotyka między 19% a nawet 32% młodzieży między 13. a 17. rokiem życia.

Depresja ma często swoje źródła w trudnym wczesnym dzieciństwie

Za każdą tego typu historią kryje się jakiś wielki dramat. Badania, jakie prowadzono, by wyjaśnić przyczyny tego tragicznego zjawiska wykazały, że istnieje ścisła korelacja między przemocą i zaniedbaniem emocjonalnym we wczesnym dzieciństwie a późniejszymi skłonnościami do obniżonego poczucia własnej wartości, nieprzystosowania do życia i depresji, a w konsekwencji podejmowania prób samobójczych.

Kłopotem jest to, że w zasadzie nikt nie uczy rodziców, jak rozmawiać i jak reagować na problemy nastolatków w okresie buntu, a te czasem bywają naprawdę trudne. Realny dramat jest zwłaszcza wówczas, gdy kontakt z dzieckiem jest w tym czasie ograniczony lub sprowadza się do wzajemnych uszczypliwości lub połajanek. Tymczasem profesjonalnych placówek, w których zarówno rodzice jak i młodzież mogliby uzyskać fachową pomoc, ciągle brakuje.

Problemów, które pchają dzieci do zachowań ostatecznych, może być zresztą znacznie więcej:

• problem z nadużywaniem alkoholu u jednego lub obojga rodziców,
• przemoc w domu,
• zła sytuacja materialna rodziny,
• ciężka i długotrwała choroba któregoś z rodziców, członka rodziny lub samego dziecka,
• odejście ukochanej osoby - w wyniku śmierci lub chociażby rozwodu rodziców,
• sytuacje psychicznego, fizycznego lub seksualnego wykorzystywania przez opiekunów,
• długotrwały konflikt między rodzicami,
• brak zainteresowania ze strony rodziców, postawa "ja zarabiam, ty się zajmij sobą",
• nadmierne kontrolowanie przez rodziców, stawianie zbyt dużych wymagań,
• składanie na barki dziecka zbyt dużej, przekraczającej jego możliwości odpowiedzialności, np. za rodzeństwo.

Niszczące osamotnienie

Depresja niemal zawsze ma swoje źródło w samotności i odrzuceniu. Taki stan wszechogarniającego, głębokiego smutku objawia się na różne sposoby. Jedni nastolatkowie wykazują wówczas zachowania agresywne, inni uzależniają się od smartfonów oraz wirtualnego świata, stopniowo popadając w patologiczną izolację od ludzi i otoczenia. Coraz częściej notuje się też objawy dawniej nie spotykane, chociażby zaburzenia odżywiania czy nawet samookaleczanie się. Tego typu demonstracje są niemal zawsze rozpaczliwym wołaniem o pomoc, jednak my dorośli, nieświadomi powagi sytuacji, nie potrafimy na nie reagować.

Młodzieńczy bunt czy poważne kłopoty?

Bardzo często depresja mylona jest ze zwykłym młodzieńczym buntem. Jednak da się tu dostrzec wyraźną różnicę. W klasycznym buncie dziecko ciągle poszukuje nowych form ekspresji, bada coraz to nowe obszary - rozwija (czasem z punktu widzenia rodzica absurdalne) pasje, słucha różnych rodzajów muzyki - jednak dość szybko je porzuca na rzecz kolejnych, o których usłyszy i do których nakłonią je rówieśnicy. W depresji natomiast nie ma zmian i poszukiwania, pojawia się tylko apatia, która z czasem coraz bardziej się pogłębia.

Kiedy powinieneś się zaniepokoić?

U nastolatków występować może kilka charakterystycznych zachowań i stanów, które powinny wzbudzać zainteresowanie zarówno rodziców, jak i nauczycieli. Jeśli wymienione poniżej objawy przeciągają się, naprawdę warto zwrócić się o pomoc do psychologa:

• przesadna drażliwość,
• falowanie nastroju, okresy euforii na przemian z przygnębieniem,
• impulsywność, pobudzenie motoryczne (nienaturalnie żywa gestykulacja),
• obniżony nastrój, apatia, niechęć do rzeczy, które wcześniej dawały dużo radości,
• wycofanie się z relacji i unikanie kontaktów z rówieśnikami,
• brak energii, bezczynność,
• pogorszenie zdolności intelektualnych, problemy z koncentracją, pamięcią, nagłe pogorszenie ocen w szkole,
• zmiana apetytu - jego brak, chudnięcie lub odwrotnie - nietypowe objadanie się,
• nagła duża aktywność w nocy, przeciągająca się niechęć do wstawania rano,
• uskarżanie się na nudę i poczucie beznadziei,
• zanik dbałości o własny wygląd zewnętrzny,
• przesadny krytycyzm wobec siebie,
• silne poczucie odrzucenia,
• poczucie winy,
• dolegliwości fizyczne o nieznanym pochodzeniu, np. bóle brzucha, głowy,
• autoagresja, samookaleczenie się,
• nienaturalne zainteresowanie tematyką śmierci i samobójstw.

Depresja to choroba uleczalna

Jeśli wystąpią problemy, najlepiej po prostu zwrócić się o pomoc do specjalisty, zwłaszcza, że podstawową metodą leczenia depresji, także u młodzieży, jest psychoterapia. W czasie indywidualnych spotkań terapeutycznych młoda osoba będzie mogła nauczyć się rozpoznawać i nazywać po imieniu własne problemy, z czasem zdobędzie też umiejętność skutecznego radzenia sobie z nimi.

Bardzo ważne będzie tu też wspólne z psychologiem przepracowanie błędnych, a głęboko zakodowanych w umyśle schematów myślowych, które każą nastolatkowi wyciągać niewłaściwe wnioski co do własnej sytuacji. Pozwoli to też nauczyć się - czasem na nowo - poprawnego funkcjonowania w szerszym otoczeniu.

Bardzo dobrym i skutecznym rozwiązaniem młodzieżowych kłopotów bywa też terapia grupowa. W jej trakcie nasza dorastająca pociecha będzie miała możliwość rozmowy z rówieśnikami mającymi podobne problemy, co przyczyni się do przemyślenia własnej sytuacji. Może to też być miejsce narodzin ciekawych relacji.

Jeśli zajdzie taka potrzeba, w arsenale środków psychologicznych jest też terapia rodzinna. Wówczas z psychologiem spotyka się cała rodzina i wspólnie wszyscy pracują nad tym, by te zachowania, które wcześniej były nieprawidłowe - uległy poprawie i wyprostowaniu.

Bywają oczywiście i takie przypadki, gdzie prócz opieki psychologicznej konieczne jest też włączenie leków antydepresyjnych. W takich sytuacjach niezbędne są konsultacje z lekarzem psychiatrą, gdyż tylko on może takie leki przepisać.

Gdzie szukać profesjonalnej pomocy?

• jeśli nie wiesz od czego zacząć, zajrzyj na tematyczne strony internetowe poświęcone depresji, skorzystaj z forów, poradź się innych rodziców m.in. tu: www.forumprzeciwdepresji.pl,
• Ośrodek Interwencji Kryzysowej – pomoc psychiatryczno-pedagogiczna: tel. 22 855 44 32,
• Całodobowa, bezpłatna, ogólnopolska infolinia dla dzieci, młodzieży i ich opiekunów. Pod numerem telefonu 800 080 222 dzieci, młodzież, ale także rodzice, nauczyciele i pedagodzy mogą uzyskać profesjonalną pomoc doświadczonych psychologów, pedagogów i prawników.
• centrum wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego Fundacji ITAKA czynne całą dobę pod numerem 800 70 22 22 oraz online na stronie liniawsparcia.pl
• Antydepresyjny Telefon Zaufania Fundacji ITAKA: tel. 22 654 40 41 (czynny w każdy poniedziałek w godzinach od 17:00 do 20:00),
• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji: tel. 22 594 91 00 (czynny w każdą środę i czwartek w godzinach od 17:00 do 19:00),
• Ogólnopolski Telefon Zaufania „Narkotyki – Narkomania”: tel. 801 190 990 (czynny codziennie w godzinach od 16:00 do 21:00).

Istnieją także telefony zaufania dla nastolatków. Wśród najważniejszych warto wskazać:

• Młodzieżowy Telefon Zaufania: tel. 192 88,
• Bezpłatny telefon zaufania dla dzieci i młodzieży: tel. 116 111 (czynny od poniedziałku do soboty w godzinach od 12:00 do 20:00).

Tomasz Sławiński