Depresja u nastolatków – jak rozpoznać problem i udzielić pomocy?

Objawy depresji nastolatka mogą być niedostrzegalne

Depresja u nastolatków jest bardzo trudna do rozpoznania, gdyż wiele jej objawów może być niezauważalnych dla otoczenia. Dzisiejszy szybki tryb życia i zagubienie rodziców między pracą a obowiązkami domowymi dodatkowo utrudniają sytuację. Zamykanie się dziecka w pokoju i obniżony nastrój, czy wręcz przeciwnie – drażliwość i agresję, łatwo zrzucić na karb trudnego okresu dojrzewania i buntu przeciwko narzucanym obowiązkom. Jeszcze trudniej może być w przypadku dziewczynek, gdyż jednym z objawów depresji są zmiany w odżywianiu i zmiany masy ciała. Spadek wagi łatwo w ich przypadku wytłumaczyć sobie zainteresowaniem dietami i modą na odchudzanie. Tymczasem podłoże może leżeć głęboko w psychice dziecka.

Młody człowiek wraca ze szkoły, rzuca plecak na podłogę, odburkuje na rzucone ze strony rodzica „dzień dobry” i zamyka się w swoim pokoju. „Taki wiek” – powiedzą niektórzy. W ilu przypadkach wiedza rodziców na temat tego, co robią w tym czasie ich dzieci, a tym bardziej, co czują, kończy się na zamkniętych drzwiach do pokoju? W zatrważająco wielu. Wystarczy rzucić okiem na fora internetowe, gdzie można znaleźć mnóstwo wpisów nastolatków, którzy pomocy szukają w wirtualnym świecie. Czasami otrzymują wsparcie, częściej jednak są zdani sami na siebie. W czasie, gdy ich rodzice zajęci są swoimi sprawami, w tym problemami wychowawczymi.

Oczywiście, nie każdy buntujący się nastolatek musi mieć depresję. W niektórych sytuacjach to po prostu problemy wieku dorastania. Jeśli jednak nie pochylimy się nad przypadkiem, możemy przegapić kluczowy moment kryzysowy, po którym rozwinąć się może choroba.

Skąd bierze się depresja u nastolatków?

Współczesny świat stawia przed naszymi dziećmi coraz większe wymagania. Coraz więcej nauki, zajęć dodatkowych, coraz więcej informacji – tych potrzebnych i całkowicie zbędnych, obraz świata kształtowany przez media, potrzeba bycia cały czas „cool” i posiadania wszystkiego, co może podnieść status wśród kolegów… Do tego stres związany z nauką, pierwszymi poważnymi egzaminami, zbyt wysokie wymagania stawiane przez rodziców, pierwszy zawód miłosny, brak akceptacji przez rówieśników czy brak poczucia bezpieczeństwa w domu – te wszystkie sytuacje mogą wywoływać długotrwałe, silne napięcie emocjonalne, które dla młodej i kruchej psychiki dziecka jest zbyt trudne do zniesienia.

Jak rozpoznać objawy depresji u nastolatka?

Każdy rodzic zna sytuacje, w których dziecko w ich ocenie symuluje chorobę, by nie pójść do szkoły. Takie zachowania w przypadku nastolatków z depresją mogą się nasilać i być wynikiem ogólnego zniechęcenia i apatii. Objawy depresji u młodzieży niewiele różnią się od symptomów tego schorzenia u dorosłych. Z tą jednak różnicą, że u starszych łatwiej jednoznacznie dopasować objawy do przyczyny. U nastolatków, jak to w życiu bywa, wszystko jest bardziej skomplikowane. Jeśli dziecko zachowuje się agresywnie w szkole, wyładowuje złość na otoczeniu i pomimo dobrych predyspozycji przynosi słabe oceny, wcale nie musi to oznaczać złego wychowania. Takie zachowanie może być następstwem rozwijającej się depresji i wołaniem o pomoc.

Jakie jeszcze mogą być objawy nastroju depresyjnego? To także rezygnacja z zainteresowań. Jeśli twój syn dwa razy w tygodniu z radością biegł na trening piłki nożnej albo twoja córka z uśmiechem pędziła na balet, co sprawiało im dużą frajdę, a nagle zrezygnowali z tych przyjemności, jest to sygnał, że coś dzieje się nie tak. Brak chęci do działania w połączeniu ze społeczną izolacją to objawy depresji. Jeśli twoje dzieci od dłuższego czasu nie zapraszają znajomych i same nigdzie nie wychodzą, również jest to powód do niepokoju i przyjrzenia im się uważniej. Wyżej opisany stan rzeczy może także wynikać ze znudzenia i unikania wysiłku, które również są jednoznacznymi symptomami problemów dziecka.

Nastrój depresyjny objawia się także niskim poczuciem własnej wartości oraz wrażliwością na krytykę, zwłaszcza najbliższych. Do tego doliczyć trzeba również obawę przed odrzuceniem. Jeśli zatem twoja pociecha stała się przewrażliwiona na swoim punkcie i źle znosi krytykę, niekoniecznie musi to być wyrazem buntu.

Obserwuj, co robi i jak się zachowuje twoje dziecko

Przy poruszaniu tematu depresji u nastolatków nie sposób nie przywołać filmu Jana Komasy „Sala samobójców”. Przedstawieni w nim rodzice to przykład silnie przejaskrawiony, choć zapewne i takie sytuacje się zdarzają. Film jednak zwraca uwagę na kilka bardzo ważnych kwestii. Po pierwsze rodzice nastoletniego Dominika nie wiedzą, co ich syn robi w Internecie i jaki ma to na niego wpływ. Tymczasem w XXI wieku trudno spodziewać się, by dziecko w chwili załamania uciekało dokądkolwiek indziej zamiast do świata wirtualnego. Kwestia czyhających tam zagrożeń to temat na osobny artykuł, jednak samo uzależnienie od Internetu również może być objawem depresji.

Zainteresowanie tematyką śmierci także powinno zapalić czerwoną lampkę. Jeśli dzieci trzymają rodzicieli na dystans, może być trudno zaobserwować u nich fascynację takim obszarem. Jednak jeśli niepokoją cię pewne zachowania pociechy, warto zwrócić uwagę na rodzaj oglądanych filmów i seriali czy słuchanej muzyki. Być może i tutaj zaszły znaczące zmiany i nie są one kwestią zwyczajnych zainteresowań, a następstwem depresji. U młodszych dzieci motyw śmierci może pojawić się także w rysunkach, dlatego warto wziąć pod uwagę, w jakim kierunku rozwija się ich kreatywność.

Ucieczka niejeden ma kierunek. Dla jednych nastolatków, którym daje się we znaki depresyjny nastrój, będzie to Internet, a dla innych – używki i alkohol. Niestety, tak samo jak dorośli, tak i dzieci są narażone na uzależnienia wynikające z depresji. Tutaj również łatwo poczytywać ten objaw za następstwo okresu dojrzewania, ale jeśli papierosy, narkotyki czy alkohol występują obok innych, opisanych już symptomów, może to oznaczać, że u nastolatka rozwija się depresja.

Podobnie jest w przypadku pozostałych ryzykownych zachowań, które się nasilają. Może to być nawet brak uwagi przy przechodzeniu przez jezdnię czy nadmierne rozpędzanie się podczas jazdy na rowerze. Wszystko, co prowadzi do nieszczęścia i podnosi jego ryzyko jest pożądane, a przykre następstwa stają się dla dziecka obojętne. Ostatnią formą takich zachowań autodestrukcyjnych jest samookaleczenie, a bywa, że i ono jest niezauważalne przez rodziców. Czasami dzieci zadają sobie rany, by zwrócić na siebie uwagę, ale nastolatkowie w depresji raczej będą je ukrywać pod długimi rękawami bluz.

Depresja to także objawy czysto psychosomatyczne, jak wspomniane już wahania wagi na skutek zmiany sposobu odżywiania, czy zaburzenia snu – bezsenność w nocy i nadmierne zmęczenie w ciągu dnia. Pojawiać się mogą także nieuzasadnione bóle brzucha, głowy czy mięśni. Jeśli zatem symptomy te często występują bez powodu, warto zastanowić się, czy ich podłoże nie leży w psychice.

Gdzie zwrócić się po pomoc dla nastolatka w depresji?

Jeśli nie wypracowałeś sobie formy komunikacji z dzieckiem, marne szanse, że nagle samo z siebie zacznie ci się zwierzać. Zatem w sytuacji, gdy zawodzą próby rozmów, a każda z nich kończy się karczemną awanturą, czas na wizytę u specjalisty. Na początek wystarczy psycholog, którego doświadczenie pozwoli na postawienie trafnej diagnozy. Na konsultację można umówić się prywatnie lub skorzystać z pomocy specjalisty w ramach NFZ. W przypadku NFZ potrzebne jest skierowanie od lekarza rodzinnego. Czas oczekiwania na taką wizytę może być jednak dość długi. Jeśli podejrzewasz u swojego dziecka depresję, bez skierowania możesz udać się na konsultację z lekarzem psychiatrą. To on zdecyduje o ewentualnym leczeniu farmakologicznym i/lub zaleci terapię psychologiczną.

Psychologów znajdziesz także w swojej miejscowości. Bardzo prawdopodobne, że sam jako rodzic będziesz potrzebował pomocy specjalisty, który podpowie, jak poradzić sobie z chorobą dziecka i jak wspomóc go na drodze do zdrowia. Konsultacje odbywają się w Poradniach Zdrowia Psychicznego, w Ośrodkach Interwencji Kryzysowej oraz w Gminnych Ośrodkach Pomocy Społecznej, a wszelkie informacje na temat dyżurów można pozyskać w gminie lub znaleźć na stronie internetowej gminy.

Możesz skorzystać także z kilku telefonów zaufania. Specjaliści nie tylko udzielą ci wsparcia, ale także praktycznych porad, jak działać w takiej sytuacji.

Ważne telefony, pod którymi znajdziesz pomoc:

Całodobowe bezpłatne numery pomocowe

• centrum wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego Fundacji ITAKA czynne całą dobę pod numerem 800 70 22 22 oraz online na stronie liniawsparcia.pl
• telefon zaufania dla dzieci i młodzieży 116 111 (dzieci i młodzież)
• Młodzieżowy Telefon Zaufania: tel. 192 88
• Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka 800 121 212 (dzieci i młodzież)
• infolinia Pomagamy Ministerstwa Edukacji i Nauki 800 800 605 (dzieci, młodzież, dorośli)
• Ośrodek Interwencji Kryzysowej – pomoc psychiatryczno-pedagogiczna: tel. 22 855 44 32

Inne przydatne telefony:

• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji: tel. 22 594 91 00 (czynny w każdą środę i czwartek w godzinach od 17:00 do 19:00),
• Ogólnopolski Telefon Zaufania „Narkotyki – Narkomania”: tel. 801 190 990 (czynny codziennie w godzinach od 16:00 do 21:00).

Depresja może objawiać się naprawdę na bardzo wiele sposobów. Niektóre zachowania nastolatka mogą być tłumaczone okresem dojrzewania, a tak naprawdę ich podłoże może leżeć głęboko w psychice. Czasami nawet agresja i sięganie po używki są jej następstwem. Warto zatem, zamiast tylko karać dziecko za złe zachowanie, zastanowić się, czy przypadkiem nie potrzebuje twojej pomocy.

Krzysztof Marski