Pokaż dzieciom niebo

Wspólne podziwianie cudów na niebie ma jeszcze tę zaletę, że świetnie wpływa na jakość rodzinnych relacji. To będzie wspólna rozrywka, której długo nie zapomnicie, a kto wie, może rozbudzisz w dziecku wielką pasję.

Oto lista 8 najciekawszych obiektów letniego nieba, które można zobaczyć gołym okiem.

1. Księżyc

Księżyc widział każdy, cóż w nim zatem ciekawego? Okazuje się, że sporo rzeczy, zwłaszcza jeśli będziesz go pokazywał dzieciom.

Przede wszystkim warto mu się przyjrzeć nieco dokładniej. Bez żadnego sprzętu widać, że ma dość urozmaiconą powierzchnię, dostrzeżecie na niej ciemniejsze plamy, czyli "morza", są to - wbrew nazwie - suche, zbudowane z bazaltu pustynie wulkaniczne, które powstały bardzo dawno, jakieś 4 miliardy lat temu.

Księżyc

Patrząc na Księżyc koniecznie wspomnij też, że z Ziemi, na skutek "obrotu synchronicznego" widać ciągle tylko jedną jego stronę, a ta druga, tzw. "ciemna" strona, pozostaje dla nas zawsze niewidoczna.

Warto też dodać, że Księżyc jest jedynym ciałem niebieskim widocznym na niebie, na powierzchni którego wylądowali kiedyś ludzie.

2. Wenus

Z pewnością widziałeś kiedyś na wieczornym lub porannym niebie bardzo jasny punkt, który swoim nienaturalnie wręcz - na tle innych obiektów z nocnego firmamentu - silnym blaskiem przykuł twoją uwagę.

UFO, a może lewitujący w miejscu eksperymentalny obiekt wojskowy? Nie, to Wenus, najbliższa Ziemi planeta Układu Słonecznego i jednocześnie najjaśniejszy po Słońcu i Księżycu obiekt, jaki możemy zobaczyć na nocnym (a czasem nawet i dziennym) niebie.

Wenus jest warta obserwacji z kilku powodów: po pierwsze, jest dość blisko nas, z obiektów widocznych w nocy bliżej jest tylko Księżyc. Po drugie, jako jedyna prócz Słońca i Księżyca rzuca cienie, a po trzecie, jest to po prostu niezwykle interesująca fizycznie planeta.

Wenus

Jest najgorętszym obiektem systemu słonecznego (poza samym Słońcem), dzięki grubej i gęstej atmosferze złożonej głównie z dwutlenku węgla - zarówno w dzień jak i w nocy temperatury sięgają tam 450 - 500 stopni Celsjusza, padają deszcze amoniaku, istnieją jeziora płynnej siarki, a 100 razy gęstsze niż na Ziemi chmury dotykają podłoża. To istne piekło ;-)

Pewną trudnością w obserwacji tej planety jest to, że - ponieważ znajduje się bliżej Słońca niż my - jest widoczna tylko po zmroku oraz o poranku i to dość nisko nad horyzontem, a potem zachodzi.

3. Mars

Mars podobnie jak Wenus nie jest gwiazdą tylko planetą. Warto, byś wytłumaczył dzieciom, na czym polega różnica. Na nocnym niebie dość łatwo odróżnić gwiazdy od planet: te pierwsze migocą, natomiast planety zawsze świecą światłem stałym.

Mars

Dość łatwo go zauważyć na niebie, gdyż rzuca się w oczy jego rdzawa, a momentami nawet czerwona barwa. Mars swoją nazwę zawdzięcza starożytnym Rzymianom, którzy jego kolor przypisywali pokrywającej go pożodze wojennej, a chcąc to uczcić, nadali mu imię swojego boga wojny.

Mars od pokoleń interesował ludzi jako ta planeta Układu Słonecznego, która jest najbardziej podobna do Ziemi i możliwe jest na niej odkrycie pierwszego pozaziemskiego życia. Z tego też powodu ludzie wysłali na jego powierzchnię wiele lądowników i aparatów badawczych.

Oglądając Marsa, możecie w internecie poczytać o licznych misjach łazików np. Oportunity i Spirit oraz zobaczyć piękne zdjęcia powierzchni planety, które te sondy (działające zresztą nadal) dostarczyły.

4. Jowisz

Jowisz jest największą planetą układu słonecznego o masie ponad 300 razy większej od Ziemi, jest jednak położony na tyle daleko, że choć ciągle to jeden z najjaśniejszych obiektów nieba, to jednak nie tak jasny jak Wenus czy obecny Mars.

Mimo to znaleźć go na niebie będzie wam dość łatwo, zwłaszcza jeśli zaopatrzysz się w jedną z przydatnych, bezpłatnych aplikacji z mapami nieba na smartfona (np. Starmap, Star Walk czy Sky Gazer). Działają one tak, że wystarczy skierować telefon w kierunku gwiazd, a na ekranie pojawią się widoczne w danym miejscu obiekty wraz z podpisami i szczegółowymi opisami, odległościami itp.

Jowisz

Gdy będziesz pokazywał dzieciom Jowisza, wspomnij o tym, że choć jest gigantycznych rozmiarów, nie jest to planeta skalista, taka jak Ziemia. Nie ma tam bowiem stałej powierzchni w naszym rozumieniu, a cały glob wypełniają gęste chmury wodoru, helu i metanu i jest tam również bardzo zimno, poniżej -180 stopni Celsjusza.

Ciekawostką jest fakt, że Jowisz ma ponad 95 znanych księżyców i cały czas odkrywane są nowe (ostatnio 3)!

5. Saturn

Saturn swoją budową bardzo przypomina Jowisza. Także jest gazowym olbrzymem (95 razy masywniejszym od Ziemi) i podobnie jak największa planeta systemu słonecznego, ma bardzo wiele księżyców, których do dziś naliczono 146.

Saturn

Jedną z najbardziej fascynujących cech Saturna, choć niestety niewidoczną gołym okiem, są jego pierścienie. Składają się z dryfujących wokół giganta kawałków pyłu oraz lodu i dają fantastyczny efekt. By zobaczyć pierścienie tej planety na własne oczy, wystarczy się zaopatrzyć w niewielki teleskop o średnicy 8 - 9 cm, dający powiększenie 60 - 100 razy, a jeśli użyjecie teleskopu o średnicy 10 - 12 cm, wtedy będzie można nawet dostrzec różne kolory na powierzchni planety. Takie amatorskie teleskopy kupisz w każdym większym sklepie ze sprzętem elektronicznym, a ich ceny wbrew pozorom nie są wysokie.

6. Wielka i Mała Niedźwiedzica

Gwiazdozbiory, wśród których mamy te dwa powyższe, to zespoły niezależnych gwiazd, tworzące na niebie (optycznie) coś na kształt figur geometrycznych lub nawet obrazów.

Chyba każdy słyszał o Wielkim i Małym Wozie, ale nie każdy wie, że są to części większych gwiazdozbiorów - Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy. Obydwa gwiazdozbiory bardzo łatwo wypatrzeć na nocnym niebie, bo raz - mają bardzo charakterystyczny kształt i układ gwiazd, a dwa - widać je z Polski przez cały rok.

Wielka i Mała Niedźwiedzica

Warto zwrócić uwagę na najjaśniejszą gwiazdę Wielkiego Wozu, czyli pierwszy obiekt "dyszla", a więc czegoś w rodzaju ogona, uchwytu wozu. To Alioth. Gwiazda ta jest położona ok. 85 lat świetlnych od Ziemi (dla porównania Słońce i Ziemię dzieli 8 minut świetlnych). Oznacza to, że dokładnie tyle czasu potrzebuje światło (a porusza się z wielką prędkością ok. 300 000 km na sekundę), aby przebyć tę dzielącą nas odległość.

Bardzo interesujący będzie także Mały Wóz, który latem znajduje się niemal na samym środku nieba. Poszukiwania najlepiej zacząć od najjaśniejszych gwiazd bezpośrednio nad waszymi głowami. Jedną z nich, jednocześnie ostatnią gwiazdą uchwytu wozu będzie Polaris - Gwiazda Polarna. Charakterystyczną jej cechą jest to, że niemal nie zmienia ona położenia w ciągu nocy, podczas gdy inne gwiazdy krążą wokół niej, czyli bieguna niebieskiego lub wschodzą i zachodzą. Dzięki temu była od wieków wykorzystywana do znajdowania kierunków świata, w astronawigacji oraz do wyznaczania szerokości geograficznej.

7. Trójkąt letni

To wyraźnie widoczny na letnim niebie optyczny układ 3 jasnych gwiazd, który można obserwować aż do później jesieni. Składają się na niego Wega, Altair i Deneb.

Altair jest stosunkowo bliskim Słońcu i Ziemi obiektem, jego odległość od nas wynosi ok. 17 lat świetlnych. Jest to gwiazda ok. 1,8 razy masywniejsza od Słońca i aż 10 razy od niego jaśniejsza.

Z kolei Wega należy do najjaśniejszych gwiazd, jakie możemy w ogóle obserwować, jest widoczna gołym okiem z całej północnej i z części południowej półkuli (ze wszystkich kontynentów oprócz Antarktydy i południa Patagonii w Ameryce Południowej). Jej obserwowana wielkość gwiazdowa jest bardzo bliska 0^m, w związku z czym jest wykorzystywana przez astronomów-amatorów do kalibracji instrumentów fotometrycznych.

Trójkąt Letni

Jej rzeczywista odległość od Ziemi to ok. 20 lat świetlnych, ale gdyby ją umieścić w Układzie Słonecznym, na miejscu Słońca, byłaby niemal 37 razy jaśniejsza.

Zdecydowanie najciekawszym obiektem z tej trójki jest jednak Deneb. Jest to bardzo interesująca gwiazda z kilku powodów: przede wszystkim dlatego, że to jeden z najdalszych obiektów, jakie człowiek może na niebie obserwować gołym okiem. Gwiazda ta jest bowiem położona ok. 2 600 lat świetlnych od Słońca, czyli patrząc na nią dzisiaj w nocy, zobaczycie jej obraz sprzed aż 2 600 lat! Jest to też obiekt przeogromny. Średnica Deneba jest 300x większa niż Słońca, a jej jasność aż 200 tysięcy razy większa. Umieszczona w miejscu Słońca, wypełniłaby przestrzeń Układu Słonecznego aż po orbitę Ziemi!

8. Międzynarodowa stacja kosmiczna

Tak, ten imponujący wytwór człowieka jest obiektem, który w sprzyjających warunkach atmosferycznych także można zobaczyć na niebie bez żadnego dodatkowego sprzętu! Trzeba się dość intensywnie wpatrywać w firmament i szukać światełka, które szybko przemieszcza się po nieboskłonie.

Międzynarodowa stacja kosmiczna ISS

Rój perseidów

Jak co roku w nocy z 12 na 13 sierpnia przypada warte obserwacji, bardzo ciekawe zjawisko astronomiczne: maksimum rojów meteorów z grupy perseidów (obserwowanych na niebie w zasięgu gwiazdozbioru Perseusza). Jest ono określane i wyczekiwane od wielu lat (od starożytności) jako "deszcz meteorów". Rój perseidów jest aktywny od 17 lipca do 24 sierpnia, a w maksimum jego aktywności można dostrzec nawet 150 "spadających gwiazd" na godzinę.

Perseidy nazywane są spadającymi gwiazdami

Niebo zimowe

Niebo warto obserwować nie tylko latem, ale także i zimą, kiedy na niebie pojawiają się równie interesujące obiekty latem niewidoczne lub dostrzegalne tylko częściowo, takie jak wspaniały gwiazdozbiór Oriona z Betelgezą, czyli umierającą, masywną gwiazdą, która w każdej chwili może zmienić się w potężną Supernową, czy Syriusza, który jest najjaśniejszym po Słońcu i Wenus obiektem, jaki możemy obserwować na niebie, a przy okazji położonym bardzo blisko naszego Układu Słonecznego.

Syriusz

Sprzęt do obserwacji nieba

Do nocnej, rekreacyjnej obserwacji nieba żaden sprzęt nie jest oczywiście niezbędny, jednak już nawet użycie niewielkiej lornetki otworzy przed tobą i twoimi dziećmi świat cudów nieporównanie bogatszy niż bez niej.

O ile nieuzbrojonym okiem człowiek jest w stanie - przy dobrej pogodzie - dostrzec na niebie ok. 2 - 3 tysiące gwiazd, to po użyciu lornetki liczba ta urośnie do kilkuset tysięcy.

Dobrze też jest wyjechać w miejsce, gdzie nie będzie zbyt wielu przeszkadzających wam świateł. A jeśli zdecydujecie się na na niewielki teleskop (koszt 300 - 1000 zł), będziecie mogli obserwować nie tylko pojedyncze kratery na Księżycu, pierścienie Saturna, satelity planet Układu Słonecznego, ale nawet odległe galaktyki, przepiękne mgławice czy komety, a kto wie, być może nawet uda się wam odkryć jakiś własny obiekt. Dobrej zabawy!

Sławek Tomkowski