Obowiązek alimentacyjny w stosunku do pasierba

Obowiązek alimentacyjny ojczyma lub macochy w stosunku do pasierba i obowiązek alimentacyjny pasierba wobec ojczyma lub macochy

Mąż matki dziecka, niebędący jego ojcem, może żądać od dziecka świadczeń alimentacyjnych, jeżeli przyczyniał się do wychowania i utrzymania dziecka, a żądanie jego odpowiada zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje żonie ojca dziecka, niebędącej matką dziecka.”

Słowo alimenty większości z nas kojarzy się z obowiązkiem płacenia przez jednego z rodziców na rzecz dziecka, które jest pod opieką drugiego rodzica. Niemniej jednak obowiązek alimentacyjny dotyczy szerszego kręgu osób niż tylko rodziców biologicznych i możne on obciążać krewnych w linii prostej, byłego małżonka, macochę, ojczyma, dziadków, rodzeństwo. W tym miejscu wskazać należy, że nie ma sytuacji, by alimenty na rzecz dziecka płaciło kilka osób jednocześnie, bowiem obowiązek alimentacyjny na dziecko może być zasądzony wyłącznie od jednej osoby.

Istota obowiązku alimentacyjnego ojczyma lub macochy na rzecz pasierba i na odwrót polega na tym, że powstaje on nie na podstawie więzów krwi ani nie na podstawie prawnej instytucji przysposobienia, lecz dlatego, że w pewnych wypadkach wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Wyjaśnienia wymagają także dwa użyte w tekście słowa: pasierb i powinowactwo. Pasierb jest to dziecko męża lub żony z poprzedniego małżeństwa, a powinowactwo jest to stosunek rodzinny zachodzący między jednym z małżonków a krewnymi drugiego małżonka, jest wyłącznie więzią prawną, w odróżnieniu od pokrewieństwa, które jest więzią biologiczno-prawną.

Alimenty od ojczyma lub macochy na rzecz pasierba

Małżeństwo a obowiązek alimentacyjny wobec pasierba

Zawarcie małżeństwa przez jednego z rodziców (matkę lub ojca) dziecka, nie daje podstaw do powstania obowiązku alimentacyjnego małżonka (ojczyma lub macochy) na rzecz dziecka- pasierba. Oczywiście stanowi jedną z przesłanek do ich zasądzenia lecz żądanie to musi jednocześnie spełniać określone przez przepisy zachowania.

• Dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od swego ojczyma (macochy) dopiero, gdy rodzice biologiczni nie będą mogli spełnić swego obowiązku wobec dziecka. Oznacza to, że obowiązek ojczyma (macochy) wyprzedza obowiązek krewnych dziecka, ale nie obowiązek jego rodziców.
• W każdym przypadku, gdy rozstrzyga się o obowiązku alimentacyjnym między powinowatymi, należy oceniać nie tylko, czy spełnione zostały "standardowe" przesłanki alimentacji lecz także, czy żądanie świadczeń alimentacyjnych odpowiada zasadom współżycia społecznego.

Czym są zasady współżycia społecznego?

Sąd analizując sprawę bada m.in. czas trwania małżeństwa rodzica dziecka z ojczymem lub macochą, relacje dziecka z ojczymem lub macochą, wiek dziecka, jego potrzeby, sytuację zarobkową i majątkową ojczyma lub macochy.

W każdej sprawie Sąd indywidualnie bada wyżej wskazane okoliczności sprawy, to, czy są one zgodne z zasadami współżycia społecznego, i na tej podstawie określa, czy świadczenie alimentacyjne jest zasadne i jak ma zakres.

Zasady współżycia społecznego mają swoje uzasadnienie w istniejących regułach moralnych, zwyczajach, dobrych obyczajach.

W jakich sprawach (wyrokach) Sąd może orzec o obowiązku alimentacyjnym ojczyma lub macochy względem pasierba?

Nie jest dopuszczalne orzeczenie o kosztach utrzymania i wychowania pasierba w wyroku orzekającym rozwód małżeństwa jego rodzica z ojczymem lub macochą, sąd rozwodowy bowiem orzeka o tym – według art. 58 § 1 – tylko w stosunku do wspólnego dziecka rozwodzących się małżonków (wyr. SN z 6.11.1975 r., III CRN 231/75, OSN 1976, Nr 10, poz. 216).

Powyższe jednoznacznie potwierdza, że orzeczenie o obowiązku alimentacyjnym ojczyma lub macochy względem dziecka możliwe jest jedynie w odrębnym procesie, który toczy się przed Sądem Rejonowym, właściwym dla miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.

Czas trwania obowiązku alimentacyjnego ojczyma lub macochy względem pasierba

Artykuł 618. § 1 k.r.o. stanowi, że ,,z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa.”

Zgodnie z powyższym uznać należy, że powinowactwo nie wygasa z ustaniem małżeństwa np. przez śmierć jednego z małżonków czy prawomocne orzeczenie rozwodu. Stosunek powinowactwa wygasa, dopiero jeżeli małżeństwo zostało unieważnione ( komentarz Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy red. Osajda 2020, wyd. 8/M. Grochowski., Legalis.)

Niemniej jednak warto zaznaczyć, że w piśmiennictwie znajduje się także całkowicie odmienny pogląd, stanowiący, że w przypadku orzeczenia rozwodu rodzica biologicznego dziecka i ojczyma lub macochy obowiązek alimentacyjny wygasa. Chodzi o sytuację, kiedy na ojczymie ciążył obowiązek alimentacyjny wobec pasierba i strony rozwiodły się, albowiem przepis art. 144 § 1 k.r.o. mówi o skierowaniu żądania do męża, a nie byłego męża swojej matki oraz żony, a nie byłej żony swojego ojca.

Mając na uwadze, w/w dwa całkowicie odmienne poglądy, odnosząc się do art. 61 8 § 1 k.r.o. przychylić się należy do stanowiska zgodnie z którym, mimo ustania małżeństwa (orzeczenia rozwodu lub śmierci małżonka) stosunek powinowactwa między małżonkami nie wygasa.

Dodatkowo obowiązek alimentacyjny ojczyma względem pasierba wygasa w chwili kiedy pasierb nie znajduje się już w niedostatku, czyli ma możliwości, aby samemu zaspokoić swoje usprawiedliwione potrzeby.

Alimenty od pasierba na rzecz ojczyma lub macochy

Kiedy ojczym lub macocha mogą żądać alimentów od pasierba?

• Przesłanką roszczenia alimentacyjnego ojczyma (macochy) od pasierba jest wcześniejsze przyczynianie się do wychowania i utrzymania pasierba (pasierbicy). Przez przyczynienie się do wychowania należy rozumieć m.in. dbanie o rozwój dziecka, czym jest zarówno świadczenie materialne jak i niematerialne, czyli opieka, troska, dbanie o rozwój emocjonalny, wychowanie, prowadzenie gospodarstwa domowego, obowiązek alimentacyjny względem pasierba;
• Żądanie alimentów musi być zgodne z zasadami współżycia społecznego. Zasady współżycia społecznego na ogół przemawiają za przyjęciem, że dla zasądzenia od pasierba na rzecz ojczyma lub macochy alimentów wymagane jest wcześniejsze dostarczanie pasierbowi środków utrzymania przez pewien (dłuższy) czas i w odpowiednim zakresie;
• Do przesłanek powstania obowiązku alimentacyjnego wobec macochy lub ojczyma należy stan potrzeby uprawnionego oraz możliwości zarobkowo-majątkowe zobowiązanego. Oznacza to, że macocha lub ojczym mogą żądać od pasierba alimentów wyłącznie w sytuacji, gdy znajdują się w niedostatku – w rozumieniu art. 144 §2 k.r.o. polega to na istnieniu takiej sytuacji, w której człowiek nie ma w ogóle lub nie ma dostatecznych własnych środków utrzymania, które mogłyby zaspokoić jego usprawiedliwione, podstawowe potrzeby, oraz kiedy pasierb posiada środki finansowe, które pozwolą mu na zapewnienie potrzeb ojczyma lub macochy.

Zakres obciążenia obowiązkiem alimentacyjnym pasierba a zakres żądania alimentów od dzieci biologicznych

Obowiązek alimentacyjny na równi obciąża pasierba i dzieci naturalnych ojczyma lub macochy. Zasady współżycia społecznego przemawiają z reguły za traktowaniem pasierba na równi z dziećmi ojczyma lub macochy, jeżeli pasierb był wychowywany razem z tymi dziećmi i traktowany tak samo jak one. O obciążeniu alimentami oraz o zakresie tegoż obciążenia będą decydować możliwości zarobkowe i majątkowe osoby zobowiązanej.

Podstawa Prawna

Podstawę do uzyskania alimentów od ojczyma lub macochy na rzecz pasierba stanowi wyłącznie art. 144 §1 k.r.o.

Podstawę do uzyskania alimentów od pasierba na rzecz ojczyma lub macochy stanowi wyłącznie art. 144 §2 k.r.o.

Uzyskanie przez dziecko nazwiska męża matki stanowi tylko środek sprzyjający asymilacji dziecka w rodzinie, nie powoduje natomiast ustalenia ojcostwa. Wobec braku węzłów pokrewieństwa nie ma podstaw do zasądzenia alimentów w oparciu o art. 87, 128 i 133 KRO. Jedyną podstawę do zasądzenia na rzecz małż. dziecka alimentów od męża jego matki, nie będącego jego ojcem stanowić może art. 144 par 1 KRO. (III CRN 315/67 – orzeczenie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 02-12-1967, Legalis).

Mec. Lilianna Skiba

BIBLIOGRAFIA

1. Komentarz do art. 144 KRO Gromek 2020, wyd. 7/Gromek
2. Kodeks rodzinny i opiekuńczy red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6
3. Orzeczenie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 2 grudnia 1967 r. III CRN 315/67, Legalis
4. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 4 kwietnia 1968 r. III CZP 27/68, Legalis
5. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 28 maja 1968 r. III CZP 49/68, Legalis
6. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 sierpnia 1973 r. III CRN 167/73, Legalis
7. https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/966271,gdy-ojciec-nie-lozy-na-dzieci-alimenty-zaplaci-ojczym.html
8. https://www.infor.pl/prawo/alimenty/inne-alimenty/77788,Kiedy-pasierb-bedzie-zobowiazany-do-placenia-alimentow-na-rzecz-macoch-lub-ojczyma.html
9. https://sjp.pwn.pl/slowniki

Adwokat Lilianna Skiba (adwokat-skiba.pl) prowadzi kancelarię w Warszawie oraz w Łomiankach. Specjalizuje się w sprawach z zakresu prawa pracy i prawa rodzinnego. Jest członkiem Sekcji prawa pracy oraz Sekcji prawa rodzinnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie. Jest również certyfikowanym mediatorem Centrum Mediacyjnego przy Naczelnej Radzie Adwokackiej. Prowadzi blogi z tematyki prawa rodzinnego oraz prawa pracy.