Alimenty na dorosłe dziecko – kiedy przestaniesz płacić?

Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.

Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Czy istnieje termin wygaśnięcia ustawowego obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego każdy z rodziców ma obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania swojego dziecka. Wbrew powszechnemu przekonaniu obowiązek rodziców utrzymania dzieci nie kończy się wraz z uzyskaniem przez dziecko pełnoletniości lub zakończenia przez dziecko edukacji.

Nie ma określonego ustawowo okresu do kiedy rodzice muszą ponosić koszty utrzymania swojego dziecka. Istnieją określone ustawowo sytuacje, które pozwalają na to, by rodzic nie ponosił już kosztów utrzymania dziecka a zatem które stanowią podstawę do uchylenia się od obowiązku alimentacji dziecka.

Kiedy rodzic może uchylić się od obowiązku alimentacyjnego na pełnoletnie dziecko?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje na 3 sytuacje, kiedy możliwe jest uchylenie się przez rodzica od obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania pełnoletniego dziecka:

1. Kiedy dziecko jest w stanie samodzielnie się utrzymać.
2. Kiedy alimenty stanowią nadmierny uszczerbek dla rodzica.
3. Jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Dodatkowo orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, iż istnieją jeszcze kolejne przesłanki stanowiące podstawę do uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego, takie jak:

1. Utrzymywanie się przez dziecko z pobieranej renty rodzinnej na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym lub renty pobieranej na podstawie umowy ubezpieczenia.
2. Utrzymywanie się przez dziecko z pobieranego stypendium.
3. Utrzymywanie się przez dziecko z zasiłku dla bezrobotnych.

Samodzielnie utrzymanie się przez dziecko a uchylenie się od alimentów przez rodzica

Przepisy prawa stanowią, iż rodzice są obowiązani do ponoszenia świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Z art. 133 § 1Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.) wynika jednoznacznie, iż obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka trwa do czasu, kiedy dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, czyli do czasu, kiedy dziecko jest w stanie samodzielnie ponosić koszty swojego utrzymania.

Dowiedz się, na czym polega pozbawienie władzy rodzicielskiej >>

Taka sytuacja ma miejsce, kiedy majątek dziecka (np. przekazany przez rodziców, uzyskany w drodze spadku, oszczędności) pozwala, by dziecko samo ponosiło swoje koszty utrzymania. Podobnie, gdy dziecko posiada zatrudnienie, z którego osiągane wynagrodzenie pozwala na zaspokojenie jego potrzeb zarówno żywnościowych, mieszkaniowych, odzieżowych, jak i związanych z rozrywką czy hobby.

Brak starań dziecka w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, w sytuacji, gdy dziecko osiągnie pełnoletniość i nadal podejmuje naukę, to obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka nie wygasa.

Obowiązkiem rodziców jest – w miarę swych sił – umożliwienie dziecku zdobycia wykształcenia stosownego do jego uzdolnień. Obowiązek rodziców istnieje dopóty, dopóki dziecko trud rodziców szanuje i czyni starania, by bez zbędnej – a zwłaszcza zawinionej – zwłoki osiągnąć adekwatny do uzdolnień pułap wykształcenia i ekonomiczną samodzielność.

Komentowana regulacja może w szczególności znaleźć zastosowanie, gdy pełnoletnie dziecko nie wykazuje jakichkolwiek starań o uzyskanie możliwości samodzielnego utrzymania się (np. w ogóle nie podejmuje studiów ani innej formy kształcenia, nie szuka żadnej pracy), licząc na otrzymywanie alimentów od rodziców.

Aby świadczenie alimentacyjne było zasadne, nauka powinna być przede wszystkim po osiągnięciu pełnoletności podjęta w rozsądnym terminie, zbieżnym z typowym rozpoczęciem studiów.

Rodzice nie są obowiązani dostarczać środków utrzymania dziecku, które będąc już przygotowane należycie do wykonywania przez nie odpowiedniego dla niego zawodu, podejmuje dla podniesienia swych kwalifikacji dalsze kształcenie się, ale w studiach się zaniedbuje, nie robi należytych postępów, nie otrzymuje obowiązujących zaliczeń, nie zdaje w terminie przepisanych egzaminów, a zwłaszcza, jeżeli z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programem okresie.

Uchylenie alimentów z powodu nadmiernego uszczerbku dla rodzica

Słowo ”nadmierny uszczerbek" to zwrot niedookreślony przez przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Stosując art. 133 § 3 k.r.o należy brać pod uwagę wszelkie okoliczności konkretnej sprawy. Rodzic może uchylić się od obowiązku alimentacyjnego na pełnoletnie dziecko w sytuacji, gdy jego majątek nie pozwala na ich ponoszenie. Są to sytuacje wyjątkowe, które są dokładnie analizowane przez Sąd. Nie można od rodziców wymagać wykonywania obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletnich dzieci kosztem ich zdrowia, czy też popadnięcia w ubóstwo.

Nadużycie prawa a uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem dziecka

Art. 144 k.r.o. wprowadza możliwość „uchylenia się” od wykonywania obowiązku alimentacyjnego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Przytoczony przepis jednoznacznie świadczy o tym, że dopuszczalne jest jedynie uchylenie się nie od obowiązku alimentacyjnego jako takiego, lecz od obowiązku jego wykonywania.

Niemniej jednak podkreślenia wymaga, iż powyższa reguła nie dotyczy obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka. Norma ta ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Nie przewidziano od niej wyjątków. A zatem ani trudności wychowawcze, ani naganne zachowanie dziecka nie zwalniają rodziców z obowiązku troski o dziecko, a przede wszystkim z obowiązku jego utrzymania i wychowania.

Czym są zasady współżycia społecznego? Powszechnie przyjęte jest, iż są to obowiązujące normy moralne, które zostały powszechnie uznane za słuszne. Przepisy nie wskazują, jakie konkretnie zachowania należy uznać za zgodne a jakie za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, niemniej jednak na podstawie orzecznictwa Sądu Najwyższego i komentarzy można wyróżnić zachowania, które są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, tj.:

1. zawinione działanie uprawnionego do alimentów, iż popadł on w niedostatek i umyślnie została wywołana podstawa żądania alimentów;
2. zachowanie uprawnionego do alimentów godzące w życie czy zdrowie członka rodziny, np. kiedy dziecko, które żąda alimentów, znęca się psychicznie lub fizycznie nad rodzicem;
3. zachowania uprawnionego do alimentów naruszające dobre imię, godność rodzica czy inne dobra osobiste człowieka.

Rodzic może żądać uchylenia wykonania obowiązku alimentacyjnego powołując się na zasady współżycia społecznego, gdy pełnoletnie dziecko w sposób rażący narusza wzajemny obowiązek szacunku i wspierania się (art. 87 k.r.o. stanowi, iż rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się) lub mieszkając u rodziców i będąc na ich utrzymaniu odmawia im jakiejkolwiek pomocy we wspólnym gospodarstwie domowym (art. 91 § 2 stanowi, że dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie).

Jak wystąpić o uchylenie obowiązku alimentacyjnego?

W pierwszej kolejności należy rozróżnić dwie sytuacje:

• czy rodzic ponosi koszty utrzymania dziecka na podstawie orzeczenia sądowego;
• czy rodzic ponosi koszty utrzymania dziecka bez takiej podstawy.

W sytuacji, kiedy dziecko jest dorosłe i jest w stanie samodzielnie się utrzymać, a rodzic dobrowolnie ponosił jego koszty utrzymania, to nie wszczyna się żadnego postępowania o uchylenie takiego obowiązku, albowiem naturalnie dochodzi do jego wygaśnięcia.

Inaczej jest w sytuacji, gdy rodzic był zobowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania dziecka na podstawie orzeczenia sądowego. W sytuacji, kiedy dziecko jest już dorosłe i jest w stanie samodzielnie się utrzymać, to rodzic, aby nie ponosić w dalszym ciągu kosztów jego utrzymania, musi złożyć do Sądu pozew o uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego. Pozew taki składa się do Sądu Rejonowego, do Wydziału Rodzinnego i Nieletnich, właściwego według miejsca zamieszkania dziecka. W pozwie rodzic musi wskazać, jakie okoliczności przyczyniły się do tego, iż dziecko jest w stanie samodzielnie się utrzymać, lub dlaczego w dalszym ciągu on nie jest w stanie ponosić kosztów utrzymania dziecka.

Opłata od takiego powództwa wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Wartością przedmiotu sporu w tego typu sprawach jest równowartość rocznych alimentów.

Podstawa prawna

Art. 133 §1 i §2 kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi podstawę do uchylenia obowiązku alimentacyjnego.

Art. 144 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi podstawę do uchylenia się od wykonania obowiązku alimentacyjnego.

Bibliografia:

1. W. Stojanowska, Nowelizacja prawa rodzinnego na podstawie ustaw z 6 listopada 2008 r. i 10 czerwca 2010 r. Analiza – Wykładnia – Komentarz, Warszawa 2011, s. 301
2. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. Komentarz red. Osajda 2020, wyd. 8/J. Pawliczak
3. Orzeczenie SN z dnia 17 grudnia 1976 r., III CRN 280/76, OSPiKA 1977, z. 11–12, poz. 196
4. Wyrok SN z dnia 12 lutego 1998 r., I CKN 499/97, LEX nr 50545)
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 1980 r., III CRN 144/80)
6. Uchwała Sadu Najwyższego z 16.12.1987 r. III CZP 91/86, OSNCP 1988, Nr 4, poz. 42
7. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 sierpnia 1980 r. III CRN 144/80
8. Uchwała Sądu Najwyższego z 18.5.1995 r., III CZP 59/95, OSNC 1995, Nr 10, poz. 140

Adwokat Lilianna Skiba (adwokat-skiba.pl) prowadzi kancelarię w Warszawie oraz w Łomiankach. Specjalizuje się w sprawach z zakresu prawa pracy i prawa rodzinnego. Jest członkiem Sekcji prawa pracy oraz Sekcji prawa rodzinnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie. Jest również certyfikowanym mediatorem Centrum Mediacyjnego przy Naczelnej Radzie Adwokackiej. Prowadzi blogi z tematyki prawa rodzinnego oraz prawa pracy.