Jak radzimy sobie z przełomem połowy życia?

Gdyby dla eksperymentu przeprowadzić ankietę dotyczącą pojęcia „kryzysu połowy życia”, albo jeszcze lepiej „kryzysu wieku średniego”, można przypuszczać, że jedną z najczęściej padających odpowiedzi byłaby:

„Mężczyzna, który znudzony dotychczasowym życiem zakupił samochód (najlepiej sportowy, czerwony) na który go nie stać, i rozpoczął po burzliwym rozwodzie związek z młodszą, powalającą swoją obłędną urodną samicą (która ankietowanym jawi się jako manipulantka z wątpliwymi zasobami osobowościowymi)…”

Taki obraz mężczyzn w okresie „kryzysu wieku średniego” przedstawiają nam filmy oraz książki i ten właśnie obraz utrwala się w naszych głowach. Jest to stereotyp, który mocno ogranicza świadomość i chęć skorzystania z pomocy osobom, które zauważają u siebie niepokojące objawy i nie umieją sobie z nimi poradzić. W niniejszym artykule odwołujemy się do obiektywnych badań, przeprowadzonych na mężczyznach w wieku 35-50 lat (okres przełomu połowy życia), których celem było sprawdzenie, jak rzeczywiście współcześni mężczyźni przechodzą przełom połowy życia i czy ma to coś wspólnego z wizją przedstawioną powyżej.

Czym jest przełom połowy życia?

Przełom połowy życia, zwany potocznie „kryzysem wieku średniego” jest zjawiskiem bardzo ciekawym i złożonym. Żywiołowe dyskusje na jego temat trwają już od przeszło pięćdziesięciu lat. Po raz pierwszy termin - kryzys wieku średniego - pojawił się w roku 1965, w artykule Elliota Jaquesa, kanadyjskiego psychoanalityka. Nawiązywał wtedy do stanu, w jakim znajdują się kobiety i mężczyźni po 35 roku życia, kiedy to zdają sobie sprawę z własnej śmiertelności. Współcześnie przełom połowy życia zaliczamy do nurtu kryzysów rozwojowych - czyli występujących naturalnie wraz z wiekiem przemian, które wprowadzają człowieka w nowy etap życia.

Przykładem takiego kryzysu rozwojowego, oprócz przełomu połowy życia, jest kryzys tożsamości (tzw. „okres buntu”) występujący w okresie adolescencji. Aspekty stanowiące sedno kryzysów rozwojowych dotyczą aktualnego funkcjonowania, przeżywania trudności i analizy sytuacji związanej z danym okresem życia, co wyraźnie odróżnia je np. od zjawisk nerwicowych, mających źródło w dzieciństwie.

Kryzys połowy życia jest procesem intensywnym, któremu towarzyszą m.in.: przemiany osobowości, zmiany w podejściu do świata i wyznawanych wartości, ocena decyzji podjętych w pierwszej połowie życia i dokonywanie bilansu, konfrontacja z przemijalnością życia i nieuchronnością starzenia się, świadomość ograniczonego czasu na realizację ważnych celów i zadań, rozważanie problemów natury egzystencjalnej, stawianie pytań o sens życia, własne cele i przyszłość.

Czy wszyscy mężczyźni przechodzą przełom połowy życia w taki sam sposób?

Po pierwsze, zastanówmy się czy w ogóle słusznym jest stwierdzenie, że wszyscy przeżywają przełom? Jest to kwestia sporna. W literaturze można znaleźć zarówno badania, które mówią o tym, że aż 80 procent mężczyzn i kobiet przeżywa przełom połowy życia (Levinson) jak i o jednej czwartej populacji mężczyzn (McGill). Najnowsze doniesienia wskazują, że kryzys przeżywa zdecydowane mniej osób, niż przemiany (delikatniejsze i mniej odczuwane symptomy) wynikające z wchodzenia w okres połowy życia, które może przeżywać nawet cała populacja. Dlatego też współcześnie mówimy o „przełomie połowy życia” jako zjawisku powszechnym, a nie o „kryzysie połowy życia”, jak to było kiedyś.

Po drugie, czy zatem wszyscy którzy doświadczają przemian wynikających z połowy życia, przeżywają je w podobny sposób? Pytanie to stało się podstawą skonstruowania projektu badawczego, przeprowadzonego w maju 2013 roku. W badaniu wzięło udział 172 mężczyzn, czytelników portalu Facetpo40.pl. Byli to mężczyźni w wieku od 35 do 50 roku życia. Badanie polegało na ustosunkowaniu się do 60 stwierdzeń na pięciostopniowej skali, co miało ukazać stopień natężenia badanych symptomów. Jeden z najważniejszych wniosków wyciągnięty z badań jest następujący: sposób przechodzenia przełomu połowy życia nie ogranicza się do jednego, prostego modelu. Jak wykazaliśmy, istnieją minimum cztery różne formy przechodzenia przełomu przez mężczyzn – Zrównoważony, Rozwojowy, Kryzysowy i Dojrzały – z których każdy reprezentuje odmienny sposób psychologicznego funkcjonowania mężczyzn w połowie życia.

Cztery sposoby przechodzenia przełomu przez współczesnych mężczyzn

Przyjrzyjmy się zatem bliżej każdemu z czterech sposobów przechodzenia przełomu i zastanówmy się, w jaki sposób może zachowywać się typowy przedstawiciel każdego z nich.

TYP „ZRÓWNOWAŻONY”

Jest najmniej odczuwalnym i ingerującym w życie sposobem przechodzenia przełomu. Mężczyźni przechodzący przełom w ten sposób mogą w ogóle nie zauważyć, że cokolwiek się dzieje. Prawdopodobnie będą prowadzili swojej życie w podobny sposób jak dotychczas, pomimo, że wewnętrzne mogą odczuwać delikatne sygnały pragnienia zmiany. Może to wynikać z chęci nadania swojemu życiu więcej smaku i sensu, gdyż pomimo, że jest udane, to jednak ocenianie jest jako przeciętne. W połowie życia sygnały te mogą się nieco nasilać, gdyż dostrzegając symptomy starzenia się mężczyźni zaczynają uświadamiać sobie swoją przemijalność i nagle dochodzi do nich, że mają coraz mniej czasu, by te upragnione zmiany wprowadzić w życie (np. zrealizować jakąś swoją pasję, pragnienie, zaspokoić jakieś potrzeby).

TYP „ROZWOJOWY”

Jest najbardziej twórczym i proaktywnym sposobem przechodzenia przełomu. Mężczyźni przechodzący przełom w ten sposób postrzegają zachodzące w swoim życiu zmiany jako ogromną szansę na rozpoczęcie nowego, rozwojowego

etapu w życiu. Akceptują oni wszelkie pojawiające się symptomy przełomu i wykorzystują je do własnego rozwoju. Wyznaczają sobie nowe cele na przyszłość, tworzą plany oraz poszukują aktywności, które będą spójne z tym, jak sami się zmieniają. Jeśli pojawiają się potrzeby wymagające dokonania radykalnych zmian, to nie wahają się ich dokonać. Umieją dostrzec nowe szanse i możliwości w okresie życia, który się przed nimi otwiera i biorą pełnymi garściami z tego, co ze sobą przynosi.

TYP „KRYZYSOWY”

Jest najbardziej obciążającym i trudnym sposobem przechodzenia przełomu. Mężczyźni, którzy doświadczają przełomu w ten sposób, mogą odczuwać silne negatywne emocje wynikające z pojawiających się w ich życiu zmian. Oznaki starzenia się prawdopodobnie będą przez nich negowane i będzie im bardzo trudno pogodzić się z tym, że czas dotyka również ich. Dodatkowo mogą pojawić się lęki związane z „kurczącym się” czasem na realizację wielu pragnień i celów. W wyniku tego może pojawić się żal i rozgoryczenie. Mężczyźni przechodzący przełom w sposób kryzysowy albo pogrążą się w swojej niezgodzie na i tak nieuchronne zmiany, albo potraktują je jako ostatnią szansę – zjawisko „teraz albo nigdy” – i zaczną realizować upragnione cele, plany i marzenia.

TYP „DOJRZAŁY”,

Jest najbardziej spokojnym i świadomym sposobem przechodzenia przełomu. Mężczyźni przechodzący przełom w ten sposób mają głęboką świadomość tego, co się z nimi dzieje i nie bronią się przed tym, nie są też skłonni, by radykalnie na to reagować. Pozwalają, by przychodziło to, co ma przyjść i dostosowują się do tego. Traktują przełom jako coś „naturalnego”, co przynosi ze sobą nowe doświadczenia, role i zadania oraz pozwala przejść do kolejnego okresu w życiu. Są zadowoleni z tego, jak funkcjonują, dlatego podejmują rozważne i sensowne decyzje prowadzące do utrzymania tego poziomu, przy jednoczesnej otwartości na zmiany, które mają nadejść.

I co dalej?

Jak widać z powyższego opisu przełom połowy życia może przybierać różne oblicza. Jedno łagodne, prawie niezauważalne, drugie zauważalne i wykorzystywane w pozytywnym celu (dla własnego rozwoju), trzecie kryzysowe, chyba najbardziej zbliżone do stereotypowego podejścia oraz czwarte, bardzo świadome, spokojne i przyjmujące przemiany w sposób naturalny. Należy jednak pamiętać, że każda osoba, pomimo, iż wpisuje się w dany typ przechodzenia przełomu, to i tak doświadcza go w sposób mocno zindywidualizowany.

Na koniec krótka sugestia dla wszystkich panów dostrzegających u siebie symptomy przełomu połowy życia. Panowie, poświęćcie trochę uwagi i czasu na samoobserwację oraz przyjrzenie się zmianom, jakie się w was samych dokonują - w emocjonalności, myśleniu, priorytetach, wartościach - otwórzcie się na te zmiany. Zastanówcie się nad nowymi celami i planami na przyszłość. Potraktujcie przełom jako czas, w którym możecie dokonać pożądanych zmian i rozpocząć rozwojowy etap oraz jako szansę, by zacząć żyć w sposób bardziej spełniony, z poczuciem sensu i celowości.

Dla osób zainteresowanych szczegółową charakterystyką czterech sposobów przechodzenia przełomu oraz dokładnym opisem badań odsyłamy do raportu zatytułowanego: „W jaki sposób współcześni mężczyźni przechodzą przełom połowy życia”, który za darmo można pobrać tutaj.

Aleksandra Mrugalska i Elżbieta Kluska
ekspertki portalu polowazycia.pl