Fajki i spokojna kontemplacja towarzyszą człowiekowi od wielu wieków. Uwielbiam fajki, uwielbiam ich palenie i nie wiem, co mogłoby równać z niezapomnianym przeżyciem, które towarzyszy siedzeniu, paleniu i myśleniu. Niektóre z moich najwspanialszych wspomnień wiążą się z siedzeniem w ogródku kawiarni, paleniem doskonałej mieszanki i uczuciem „obecności”, pozwalającym na doświadczanie życia toczącego się dookoła. Robiłem to już na czterech kontynentach i nigdy nie czułem się zmęczony, nigdy też nie straciłem entuzjazmu dla czasu spędzonego z palaczami fajek, którzy zawsze pogrążeni są w interesującej dyskusji. Te niewielkie, stare, powszechnie poważane przedmioty przez wieki doprowadziły do powstania wielu przyjaźni, rozkoszowały zmysły i koiły dusze. Obecnie palenie fajki znów staje się popularne, warto więc wiedzieć o niej więcej.
Historia fajki
Historia fajki do palenia tytoniu jest długa i fascynująca – mogłaby wypełnić wiele tomów. Jeśli mam tu zająć się licznymi sprawami dotyczącymi fajek i palenia, krótki, ogólny rzut oka na zagadnienia historyczne wydaje się w tym miejscu najbardziej uzasadniony.
Myślę, że wszyscy powinniśmy być wdzięczni Johnowi Rolfe, który wpadł na pomysł zasadzenia nasion tytoniu z Trynidadu w Virginii w 1612 roku. Pierwszy zbiór tytoniu zrobił ogromne wrażenie na angielskim dworze, jako że dym z niego pochodzący był o wiele smaczniejszy od tego, który do Londynu dotarł wcześniej, przywieziony od rdzennych Amerykanów. Zyskał wielką popularność – z Virginii do Londynu dostarczono w latach 1616–1617 ponad tonę tytoniu.
Zwykle konsumowany był on poprzez „picie” dymu z fajki. Jakieś czterysta lat temu palenie fajki szturmem opanowało więc Anglię i całą Europę.
Sama fajka jako przyrząd do palenia tytoniu, pojawiła się znacznie wcześniej. Jakieś 3000 lat temu plemiona rdzennych Amerykanów paliły fajki w dolinie rzeki Mississipi. Odnalezione tam fajki ozdobione były wizerunkami zwierząt i innymi ornamentami. Zwykle wykonane były z porfiru lub innych twardych kamieni.
Wczesne angielskie i europejskie fajki robiono natomiast z gliny. Przypominały one proste, długie, zakrzywione fajki znane dziś wielu jako popularne fajki gliniane.
Fajki z gliny wykonywano przede wszystkim w Londynie i Bostonie w latach 50. XVII wieku, z obfitych złóż znajdujących się w pobliskim Devon. Mimo że dobrze spełniały one swoją funkcję, gliniane fajki były kruche i często się łamały, pozostawiając palacza z tytoniem, którym nie mógł się już rozkoszować.
Na początku XVIII wieku do tworzenia fajek zaczęto używać „piany morskiej” z Turcji i Afryki. „Piana morska” (z niem. Meerschaum) wydobywana jest ze złóż kostnych pozostałości mikroskopijnych morskich stworzeń, które zasiedlały niegdyś dna mórz i gromadziły się tam przez miliony lat. Najwyższej jakości „pianę morską” znaleźć można w Turcji, w okolicach Istambułu. Ten wspaniały, kredowobiały materiał po wydobyciu ma konsystencję miękkiego sera. Ułatwia to ornamentowanie i wycinanie pięknych wzorów. W miarę jak materiał ogrzewa słońce lub gdy ogrzewany jest w piecu do wypalania, twardnieje i dzięki temu może dać fajce przyjemniejszy, chłodny i suchy dym.
Bogato zdobiona fajka z piany morskiej. (fot. Wikimedia Commons)
Dzięki możliwości bogatego zdobienia fajki z „piany morskiej” zyskały popularność szczególnie w wyższych sferach. Jednak były one niestety kruche, podobnie jak te gliniane, które palili w tamtych czasach „zwykli ludzie”. W związku z tym, pod koniec XIX wieku, fajki były w odwrocie, ustępując miejsca papierosom i cygarom. Pojawiła się ogromna potrzeba solidnego, długo służącego, ekonomicznego materiału do tworzenia fajek.
Niemal wszystkie współczesne fajki wykonuje się dziś z wrzośca. To niemal doskonały materiał na główkę fajki. Ma wiele słojów, jest dość twardy i odporny na ciepło, a równocześnie – dość lekki, nietoksyczny i naprawdę piękny. A co najlepsze – jest dużo trwalszy niż glina czy „piana morska”.
Fajka wykonana z wrzośca
Niektórzy uważają wręcz, że pojawienie się wrzoścowych fajek uratowało fajki przed całkowitym wyparciem przez cygara i papierosy.
Sposób działania fajki
Sposób lub zasada działania fajki opiera się na tym, czego w niej nie ma. Komora na tytoń, komin, kanał dymowy i otwór decydują o jakości fajki. Otwory te tworzą dobrą fajkę i są znacznie istotniejsze niż kształt, rozmiar i materiały, z których jest wykonana. Tak jak w dobrze działającym silniku, odpowiedni przepływ powietrza ma tu kluczowe znaczenie. Nieblokowany ruch powietrza o optymalnej objętości od główki do ustnika zapewnia najlepsze możliwe warunki modyfikacji płomienia. To z kolei pozwala osiągnąć powolne tempo lub regulację wydychania dymu bez niepotrzebnej koncentracji i wysiłku ze strony palącego. Optymalny przepływ powietrza zostaje osiągnięty, kiedy kanał dymowy zachowuje odpowiednią średnicę – jest niezbyt szeroki i niezbyt wąski.
Oznacza to, że wysokość kanału dymnego musi się zmniejszać, by dopasować się do zwężającego się ustnika; szerokość natomiast powinna powoli zwiększać się, przechodząc z przekroju okrągłego do spłaszczonego, owalnego. Wyobraź sobie długą rolkę papieru, którą stopniowo spłaszczasz. Najlepiej, jeśli zachowa się taką samą powierzchnię otworu na całej długości kanału dymnego.
Firmy zajmujące się masową produkcją fajek zazwyczaj nie poświęcają czasu na skupianie się na tym drobnym, choć istotnym czynniku. Specjaliści uznają to jednak za niezbędne. Nie oznacza to, że nie ma w masowej produkcji fajki, którą dobrze się pali, jednak te produkowane przez rękodzielników dużo częściej dają dobry dym.
Budowa fajki
„Czy to drewno?“
To zwykle pierwsze pytanie zadawane przez kogoś, kto nie pali fajki. Podstawa fajki i jej obudowa mogą być zrobione z bardzo wielu różnych materiałów – poniżej omówimy te, których używa się najczęściej.
Jak wspomniałem wcześniej, większość fajek wykonywanych jest z wrzośca. Drugim z najczęściej wykorzystywanych materiałów jest również wymieniona „piana morska”. Znalezienie takiej fajki z doskonałym przepływem powietrza i odpowiednim ustnikiem kosztuje sporo wysiłku. Do niedawna większość fajek wykonywanych z tego materiału była produkowana jako pamiątki dla turystów podróżujących po Azji Mniejszej.
Dość dużą popularnością w Stanach Zjednoczonych cieszą się fajki z kolb kukurydzy. Nazywa się je również „kukurydziankami”. To po prostu wysuszone kolby kukurydzy przerobione na główki fajek, połączone z drewnianą szyjką z plastikowym lub akrylowym ustnikiem. Większość z nich produkują maszyny. Są one często używane przez mieszaczy tytoniu do oceny nowej mieszanki, ponieważ nie wpływają na smak tytoniu i są na tyle niedrogie, że można się ich pozbyć bez żalu, kiedy zaczną się wypalać.
Fajki robi się także z drewna drzew owocowych, czarnego dębu, gliny, ceramiki i metalu. Obecnie czarny dąb i drewno truskawkowe to ulubione materiały fajkarzy. Mają interesujący układ słojów, który eksponuje się podczas piaskowania. W przeciwieństwie do wrzościa, większość drewna z drzew owocowych nie przyjmuje barwników, nie da się w nich także osiągnąć pięknego efektu patyny, charakterystycznego dla dobrze palonego wrzośca.
Kształty fajek
Istnieje więcej kształtów i rodzajów fajek, niż dałoby się wymienić, a utalentowani twórcy codziennie wymyślają nowe.
Najogólniej fajki dzielą się na dwa główne typy, ze względu na przebieg kanału dymnego: proste i zakrzywione. Tu możemy przejść do nieustannie powiększającego się królestwa niesamowitych, innowacyjnych kształtów. To, który z typów jest lepszy, wciąż pozostaje przedmiotem intensywnej dyskusji. Moje doświadczenie i preferencje wskazują, że proste fajki dają nieco lepszy dym. Zwrócę jednak uwagę na fakt, że może to wynikać z tego, iż proste fajki mają mniejszą tendencję do gromadzenia wilgoci w podstawie szyjki i kominie.
Na przestrzeni wieków pojawiało się i znikało wiele rodzajów i kształtów fajek. Dziś kojarzy się je raczej z klasycznymi angielskimi i duńskimi projektami albo niektórymi rodzajami typu freehand.
Klasyczne wzory brytyjskie to najlepiej znane sylwetki; najczęściej pochodzą one właśnie z Anglii lub Francji. Wszechobecny Billiard w odmianach prostej i zakrzywionej; Churchwarden z długim ustnikiem, spopularyzowany na nowo przez ekranizację Władcy pierścieni i szacowne ścięte kształty, pochodzące od starych glinianych fajek z XVII wieku.
Klasyczne kształty fajek
Angielskie klasyki dominowały przez kilkaset lat, aż na początku lat 50. XX w. duńscy fajkarze zaczęli eksperymentować z innymi kształtami, próbując wprowadzić element indywidualnej ekspresji artystycznej do tworzenia nowych, mniej seryjnych stylów i kształtów. Wiele z tych wczesnych wynalazków, kształtowanych ręcznie, naturalnie przyjmowało pierwotny kształt wrzośca i kierunek skrętu słojów. Kształty fajek
To stanowiło ogromny krok naprzód w stronę najpopularniejszego obecnie podejścia do tworzenia fajek – pracy z naturalnymi właściwościami drewna, tak, by fajka mogła wyłonić się z drewna, jak mistrzowska rzeźba wyłania się z marmurowego bloku.
Większość osób zajmujących się historią fajek za pioniera tej duńskiej rewolucji uznaje Sixtena Ivarssona. Jego projekty są tym, co dziś uznaje się za „klasyczne” duńskie kształty. Jak na ironię, Sixten był Szwedem, który przeprowadził się do Kopenhagi i tam rozpoczął swoje rewolucyjne działania.
Klasyczne kształty angielskie dominują także i dziś, jednak fajkarze-artyści na każdym kontynencie korzystają z wpływów Sixtena i nadal tworzą coraz bardziej interesujące, coraz piękniejsze kształty w niezliczonych wariantach kolorystycznych, materiałowych i w rozmaity sposób dbając o powierzchnię.
Fajki projektu Sixtena Ivarssona (smokingpipes-com.tumblr.com)
Jak palić fajkę
Palenie fajki, w przeciwieństwie do palenia cygar i papierosów, uznawane jest za aktywność relaksującą i zachęcającą do kontemplacji. Palacze cygar mogą poddawać to w wątpliwość, ale nigdy nie widziałem grupki fajczarzy, stojących w kole i pogrążonych w ożywionej dyskusji, co często zdarza się zwolennikom cygar. Być może ma to związek z wymaganym wyposażeniem fajczarzy. Potrzebując woreczka z tytoniem, zapalniczki lub zapałek, czyścika, dodatkowej fajki, popielniczki i tampera, palący czuje się lepiej siedząc wygodnie i mając przed sobą odpowiednio dużo miejsca na stole. Potrzeba przygotowania wszystkich tych przedmiotów, tak jak rytuały związane z przygotowywaniem się do palenia i poszukiwaniem odpowiedniego miejsca, sprzyjają wprawieniu się w spokojny, kontemplacyjny nastrój.
Tempo jest przy paleniu fajki bardzo istotne. Jest niezbędne do docenienia w pełni smaku i kunsztu mieszacza. Powolne, przemyślane tempo wydmuchiwania dymu powinno wejść w nawyk, by palący mógł uwolnić się od świadomego wysiłku regulowania szybkości spalania się tytoniu w główce. Cierpliwość i wytrwałość są nieodzowne – dzięki nim fajczarz będzie mógł cieszyć się setkami różnych dostępnych obecnie na rynku mieszanek. Są one również niezbędne, by przejść przez okres „gryzienia w język” – wyzwania, które stoi przed wszystkimi początkującymi palaczami.
Pierwszych kilka porcji tytoniu zwykle wywołuje lekkie podrażnienie języka, przez które wielu nowicjuszy porzuca fajkę, zanim przejdą do w pełni urzekającego doświadczenia płynącego z palenia fajki pełnej najlepszego tytoniu. Tak jak z wyrafinowanymi trunkami lub winem – by docenić dobry tytoń, należy się najpierw do niego przyzwyczaić. Na początku więc bardzo ważne jest to, by wykorzystywać łagodne, bezsmakowe lub tylko lekko smakowe rodzaje tytoniu. Dobry projekt fajki jest tu też ogromnie istotny. Ze względu na to ważne jest, by początkujący palacz poszukał rady u doświadczonego, wybierając pierwszą fajkę i mieszankę.
Niestety w tych czasach trudno o tak kompetentną poradę w sklepach z tytoniem, skoro większość z nich koncentruje się na cygarach. Jeśli szukasz wiatrówki, nie będziesz prosił o radę na stoisku dla wędkarzy. Znów potrzebna jest cierpliwość i namysł, szczególnie na początku drogi. Na szczęście doświadczeni fajczarze zwykle bardzo chętnie pomagają, doradzają i opiekują się tymi, którzy chcą spróbować fajki i stanąć w ich szeregach.
Jak kupić fajkę
W sprzedaży są dwa rodzaje fajek: nowe i używane.
Nowe fajki to po prostu te, które nie były jeszcze palone i sprzedawane. Używane z kolei miały już właściciela. Z drugiej ręki możesz zdobyć bardzo dobrą fajkę za pół ceny lub jeszcze mniej. Używane fajki mogą być palone lub nie. Te, które były już palone, stanowią często najlepsze okazje, a jeśli odpowiednio się je wyczyści i wysterylizuje alkoholem, mogą być wspaniałymi nabytkami. To tak, jakby znaleźć przedwojenny kapelusz stetson lub prawdziwe Ferrari Dino z przeceny. Jeśli nie masz problemów z korzystaniem ze sztućców i szkła w restauracji, nie powinieneś mieć również problemów z taką fajką, o ile została dobrze oczyszczona i wysterylizowana.
Jak odkazić fajkę?
- Kup czyścik do fajek – powinieneś zaopatrzyć się w czyściki miękkie i twarde, oraz alkohol do odkażania; nie może być to alkohol izopropylowy. Możesz też użyć płuczki ultradźwiękowej z ciepłą wodą, by usunąć żywicę i smołę, znacząco przyspieszając proces czyszczenia. W przypadku niektórych fajek może to jednak osłabić wiązania epoksydowe w egzemplarzach z opaską rogową, metalową lub z kości słoniowej.
- Oddziel od siebie elementy fajki, odkręcając ustnik od główki.
- Zanurz czyścik w alkoholu i oczyść ustnik, przejeżdżając po nim w jedną i drugą stronę. Jeśli wydaje się już czysty, włóż do niego suchy czyścik – jeśli jest wolny od zabrudzeń – możesz zakończyć czyszczenie, jeśli nie – powtórz ostatni krok. Czyściki są jednorazowe, jednak na tyle niedrogie, że nie będzie ci szkoda ich wyrzucać.
- Usuń żywicę i smołę zgromadzone wewnątrz główki przy użyciu skrobaczki.
- Złóż nasączony alkoholem czyścik na pół i oczyść główkę oraz czop (otwór wewnątrz główki), delikatnie przecierając boki i wtykając czyścik w czop. Wszystkie pozostałości wytrzyj suchym czyścikiem.
- Przemyj i wytrzyj zewnętrzną część główki zwilżonym alkoholem ręcznikiem papierowym lub kawałkiem materiału i pozostaw do wyschnięcia.
Skąd wziąć fajkę?
Możesz znaleźć fajkę dla siebie na wiele sposobów. Sklepy z fajkami, sprzedawcy online, strony internetowe twórców, wystawy, antykwariaty, wyprzedaże i pchle targi to tylko niektóre z możliwości zakupu świetnego egzemplarza.
Większość sklepów z cygarami również sprzedaje fajki, ale bardzo trudno jest natrafić na sklep, który zajmuje się wyłącznie sprzedażą fajek.
Internet to prawdziwe błogosławieństwo dla fana fajek, chcącego kupić świetny egzemplarz lub poszukującego rzadkiego rodzaju tytoniu. Pozwala bezpośrednio skontaktować się z najlepszymi fajkarzami-artystami, sprzedawcami online oraz większością tradycyjnych sklepów oraz znaleźć dziesiątki tysięcy przedmiotów. Jednak większość z nich to fajki kiepskie albo przynajmniej niewarte polecenia. Zakupy na serwisach aukcyjnych mogą być dobrą zabawą, czasem udaje się upolować prawdziwą okazję lub rzadki klejnot, ale warto poczekać z poważniejszymi inwestycjami do momentu, dopóki nie zdobędzie się odpowiedniego doświadczenia na tańszych zdobyczach.
Wystawy fajek
Świetnym sposobem na zdobywanie nowych okazów do „stadka” (fajczarze często określają tak swoje kolekcje) są wystawy fajek. Odbywają się one na całym świecie i przypominają inne wydarzenia tego typu, jak wystawy antyków, broni, biżuterii i rękodzieła. Podczas tych (zwykle) weekendowych imprez kolekcjonerzy, dostawcy fajek i wyrobów tytoniowych, przedstawiciele wytwórni i indywidualni twórcy zbierają się, by sprzedawać, wymieniać oraz upajać się wszystkim, co tylko wiąże się ze słowem „fajka”. Jedną z najlepszych rzeczy w społeczności fajczarzy jest to, że składa się ona ze świetnych, przyjaznych ludzi o dobrym guście, którzy niczego tak nie lubią, jak spotkań podczas wystaw fajek.
Obok bardzo przyjemnych wydarzeń handlowych, znajdzie się tam mnóstwo okazji do zapoznania się, spotkań ze starymi przyjaciółmi i nawiązania kontaktu z ludźmi z całego świata. Atmosfera braterstwa (i siostrzeństwa) oraz wspólnoty jest wciąż bardzo ważna dla uczestników takich wystaw. Prawdziwy fajczarz i miłośnik fajki ich nie opuszcza!
Kupowanie fajki od wytwórcy Innym ciekawym sposobem na zakup lub zamówienie fajki jest zdobycie jej bezpośrednio u wytwórcy. Można u nich znaleźć fajki wszelkiej jakości i w różnych cenach, a wszyscy fajkarze są przyjaźni i otwarci. Nie zaczynasz robić fajek, by zbić na tym fortunę. Tak jak w przypadku większości artystów, potrzeba do tego pracy, miłości i zainteresowania – tworzenie jest nagrodą samo w sobie. Widać to tak u początkujących rzemieślników, jak i u prawdziwych mistrzów. Uwielbiają swoją pracę i uszczęśliwia ich zainteresowanie innych. Czas spędzony z daleka od wrzościa to czas stracony, a każdy element nowej fajki wykonuje ręcznie sam twórca, nie tylko grzecznym, ale i rozsądnym jest więc wzięcie pod uwagę czasu, który poświęcił na pracę. Warto również pamiętać, że, mimo iż wytwórcy funkcjonują na rynku, nie są fabrykami lub masowymi dostawcami. Zapasy nie są dostępne od razu, a stworzenie zamówionego egzemplarza wymaga czasu. Znów wchodzi tu w grę aspekt cierpliwości i wytrwałości, tak kluczowy dla tego hobby. Bezpośredni kontakt z twórcą może być ogromnie satysfakcjonujący – często prowadzi do wielu trwałych przyjaźni. Dla kolekcjonerów to oczywistość, która znów pokazuje, jak ważnym aspektem palenia fajki i kolekcjonowania fajek jest kontakt z drugim człowiekiem.
Podsumowanie
Nie da się odtworzyć doświadczenia jakiegokolwiek aspektu palenia fajki, by móc poddać ten proces obiektywnej obserwacji. Mieszanka tytoniu, wilgotność, wysokość, temperatura otoczenia, tempo wydmuchiwania dymu, materiał, z którego stworzona jest fajka i jej stan to tylko niektóre czynniki, mające wpływ na doświadczenie palacza. Palenie swojej mieszanki w swojej fajce, na swój własny sposób to naprawdę wyjątkowe doświadczenie w naszym dzisiejszym prostym, pośpiesznym i bezrefleksyjnym świecie. To luksus, który, na szczęście, dostępny jest obecnie niemal każdemu dorosłemu.
Brunon Nowakowski
Opracowane na podstawie Guide to Tobacco Pipes & Pipe Smoking autorstwa Steve'a Morrisette.
Komentarze (0) / skomentuj / zobacz wszystkie