Jak strach kieruje twoim życiem?

Obejrzyj proszę ten krótki film, cieszący się w Internecie dużą popularnością. Trwa niewiele ponad półtorej minuty i opowiada o tym, jak zmienia się nasza reakcja na prośbę o jałmużnę.

Co takiego się właściwie wydarzyło? Tytuł sugeruje, że właściwie dobrane słowa zmieniają świat. Czy faktycznie tak jest? Czy to słowa zmieniły zachowanie ludzi mijających mężczyznę? Oglądając film zapewne można tak powiedzieć, jednak w moim odczuciu jego autorka nieco uprościła zagadnienie. Zajrzyjmy zatem głębiej, ponieważ to, co się zadziało, zasługuje na pełnię naszej uwagi.

Co tak naprawdę sprawiło, że przechodnie zaczęli chętniej sięgać do kieszeni? Specjalista od kognitywistyki stwierdziłby zapewne, że to nasze doświadczenie i poznanie robi tak wielką różnicę. Miałby w sumie rację, ponieważ zmiana słów ujawniła potęgę odniesienia informacji, która do nas dociera, do własnych, zapisanych w pamięci przeżyć. Zazwyczaj, ciesząc się pełną sprawnością i zdrowiem, tak naprawdę nie wiemy co to znaczy być niewidomym. Co prawda umysł stereotypowo podpowiada nam, że pozbawione możliwości widzenia życie jest trudne, może smutne, jednak nie ma to dla nas znaczenia wystarczająco dużego, aby wywołać realne działanie. Kiedy natomiast ktoś mówi nam, że nie może zobaczyć pięknego dnia, pojawia się pojęcie, które mamy już w swoim doświadczeniu. Doskonale wiemy (albo nawet czujemy) co znaczy „piękny dzień”, ponieważ sami ten dzień widzimy i wiemy co to znaczy widzieć.

Co dzieje się później? Tytułowe słowa, a po ich zmianie dołączone nasze doświadczenie, stają się impulsem budzącym z drzemki prawdziwą przyczynę naszego działania. Ostatecznie to nie zmysły decydują o chęci podarowania drobnych niewidomemu mężczyźnie - że jest niewidomy wszyscy widzieli od początku. Nie rozum, który przetworzył zarejestrowany obraz i dołożył do niego informację („jestem niewidomy, pomóż mi”) zapisaną słowami na kartonie. Albowiem przyczynkiem naszego działania są emocje, które pojawiają się dopiero w momencie, gdy uświadamiamy sobie czego niewidomy człowiek może doświadczać (wszystko to dzieje się automatycznie, bez zajmowania naszej uwagi i skupiania na procesach, które w ułamkach sekund odbywają się w naszej świadomości). W tym przypadku - czego nie może doświadczać, podczas gdy doskonale wiemy, co w ten sposób traci. Ta świadomość wzbudza w nas uczucia, najprawdopodobniej współczucie, może wdzięczność za to, że sami mamy sprawny wzrok i wszystko widzimy, może smutek, że nie wszystkim jest to dane – tak czy inaczej, do działania pobudza nas to, co emocjonalnie odczuwamy i przeżywamy.

To nie słowa, to emocje i uczucia…

To one – emocje i uczucia są motorem napędowym naszego działania lub... jego hamulcem, kiedy nas przed tymże działaniem powstrzymują. Ma to w naszym życiu znaczenie fundamentalne, stąd pomysł aby chwilę zatrzymać się nad tym poruszającym klipem i wydawało by się oczywistą kwestią. Albowiem z jednej strony jest to wiedza oczywista, a z drugiej…

Mam często wrażenie, że szczególnie w męskim świecie w dalszym ciągu pokutuje przekonanie, że nasze racjonalne podejście do świata, nasz rozum, nasza logika, nasze analityczne myślenie i zdrowy rozsądek są tym i tylko tym, co kieruje naszym życiem i czasem (dosłownie!) do upadłego, staramy się tego trzymać. A emocje i uczucia? Czasami się pojawiają, czasami nawet mogą być przyjemne, ale tak naprawdę w efektywnym marszu przez życie bardziej nam przeszkadzają niż pomagają. Brzmi znajomo? Nic jednak bardziej błędnego…

Fakty są takie, że od początku do końca kierują nami emocje i uczucia. Jak widać na załączonym filmiku, zaczynamy działać, kiedy zmysłowy odbiór świata łączy się z zapamiętanymi/doświadczonymi stanami, skojarzeniami, wyuczonymi reakcjami. Indywidualnymi dla każdego z nas, ponieważ każdy z nas może inaczej zareagować na ten sam bodziec. I niech nam się nawet nie wydaje, że to co wówczas robimy, robimy z… rozsądku? Racjonalizmu? Naszej wolnej woli i naszych pomysłów? Wolne żarty. Co prawda istnieją techniki, które pomagają nie identyfikować się z przeżywanymi emocjami i w wielu przypadkach ma to sens, jednak nie zmienia to zasady naszego funkcjonowania.

Wszyscy w swoich działaniach kierowani jesteśmy uczuciami i emocjami. Nie chodzi tutaj o elementarne, proste czynności, które wolicjonalnie wykonujemy – kiedy mam się przemieścić, w zależności od okoliczności wsiadam do samochodu, na rower lub idę pieszo i tutaj mój rozsądek oraz doświadczenie poradzą sobie bez pomocy emocji. Jednak kiedy weźmiemy pod uwagę nasze działania w szerszym horyzoncie, kiedy zaczniemy się zastanawiać, czemu w życiu podejmujemy takie a nie inne wybory, jak zachowujemy się w interakcjach z innymi ludźmi, dosyć szybko okaże się, że samym racjonalizmem uzasadnić się ich po prostu nie da. Nie da się, ponieważ to emocje i uczucia mają decydujący wpływ na nasze działanie.

Jak się to czyta, panowie? My wszyscy, którzy nigdy nie płaczemy, my, którzy nigdy nie unosimy się bezsensownym gniewem i zachowujemy zimną krew, my, którzy nigdy się nie smucimy? A już na pewno nigdy o tym otwarcie nie rozmawiamy. Przecież żyjemy, działamy, jesteśmy. Mamy rodziny, samochody i sukcesy w pracy. Chciałoby się powiedzieć – doskonale obchodzimy się bez emocji. Czy brzmi znajomo? Czy też może czasami pojawia się nieproszona i szybko wypychana ze świadomości konkluzja - „tak, żyjemy, ale to życie miało wyglądać zupełnie inaczej…”?

Jak to zatem jest u nas, mężczyzn, z uczuciami i emocjami?

Nie jest to oczywiście żelazną regułą, jednak w ogromnej większości wypadków staramy się zaprzeczać, że to emocje mają decydujący wpływ na nasze decyzje. W ogromnej mierze dlatego, że najpowszechniej występującą w ludzkim świecie, a jednocześnie najgłębiej skrywaną i najchętniej kamuflowaną przez nas samych emocją jest strach. W świecie mężczyzn tę chęć ukrycia lęku (podchodząc purystycznie do kwestii znaczeniowych, można zróżnicować pojęcia lęku, strachu i obawy; dla uproszczenia, w tekście używam je wymiennie) trzeba jeszcze podnieść co najmniej do kwadratu. Często nie zdajemy sobie nawet sprawy lub nie chcemy się do tego przyznać – wszak to nic przyjemnego wiedzieć, iż decyzje o tym, że czegoś w życiu nie robię, są przejawiającą się w przeróżnych formach ucieczką wynikającą właśnie z nieuświadomionej obawy. Reakcja na strach może być też skrajnie odmienna, zgodnie z podstawową zasadą zachowania w obliczu zagrożenia - walcz lub uciekaj. Zatem w wyniku odczuwanego na głębokim poziomie strachu, potrafimy „atakować” - działać szczególnie aktywnie, pracować ponad swoje siły, brać na siebie zbyt dużą odpowiedzialność, nadmiernie ryzykować, zachowywać się agresywnie (w przeróżnych formach) tylko po to, aby ukryć fakt, że czegoś się boimy. Tak naprawdę strach decyduje o bardzo wielu naszych zachowaniach i tym samym – pozwolę sobie tu na filozoficzną dygresję – jest głównym sprawcą zła dziejącego się na świecie. Jak to działa w praktyce ? Oto kilka przykładów:

• Nie podejmuję decyzji – boję się, że popełnię błąd, że będzie to zła decyzja. Obawiam się dezaprobaty, obawiam się krytyki, ośmieszenia, niskiej oceny. Obawiam się poczucia zawstydzenia, które znam i które boleśnie przeżywam.
• Nie robię rzeczy, na które mam ochotę – boję się, że mi nie wyjdą, że zostanę skrytykowany, że się nie uda, obawiam się, że nie potrafię. W ten sposób nie zaspokajając własnych potrzeb, popadam w rosnącą wraz z upływem czasu frustrację.
• Nie złoszczę się i nie kłócę – nie wiem „jak to się robi”, nie wiem jak sobie z takimi emocjami poradzić. Boję się, że kiedy się zezłoszczę, zostanę odrzucony i stracę bliską osobę. Najtrudniej jest złościć się na najbliższych, nieprawdaż? Aha – bądźmy precyzyjni. Złościć się w stosunku do najbliższych, przychodzi nam niekiedy zadziwiająco łatwo, ale tę złość jawnie i adekwatnie do okoliczności okazywać – to już zupełnie inna bajka.
• Dla odmiany - złoszczę się, obwiniam drugą osobę i ją atakuję – boję się przyznać do własnych błędów, boję się przyznać do słabości, do niewiedzy, etc.
• W związku troszczę się i zajmuję niemal wszystkim, otaczam drugą osobę kompleksową „opieką” – w ten sposób mogę ją kontrolować i sobie podporządkować. Boję się, że kiedy stanie się samodzielna, przestanę być wartościowy i tak wiele znaczyć, w związku z czym ktoś mi bliski przestanie mnie darzyć uczuciem, a ostatecznie zostanę porzucony. Poza tym, w ten sposób pozostaję na pozornie silniejszej pozycji, unikając konieczności mierzenia się z partnerstwem i akceptowaniem odmienności innej osoby.
• Nie płaczę i nie jestem smutny – boję się, jak to zostanie przyjęte, boję się, że zostanę ośmieszony. Boję się, że pokażę słabość, która zauważona przez innych mężczyzn przyczyni się do mojej porażki w obliczu toczącej się, bezustannej rywalizacji. Boję się, że się w smutku zapadnę, że nigdy z niego nie wyjdę.
• Wreszcie, „nie boję się” – a dokładniej nie pokazuję strachu. Kto darzyłby poważaniem mężczyznę, który się boi, który na dodatek o tym mówi ? Boję się takiego odbioru i takiej oceny. Zatem „nie boję się”, bo się boję.
• Nie cieszę się, nie raduję, nie świętuję – tak, to też czasami się zdarza. Być może w środku nieśmiało się z czegoś cieszę, ale spontaniczne okazanie związanych z tą emocją reakcji wydaje się być już nie na miejscu. Ponownie pojawia się obawa przed „niewłaściwym” zachowaniem, ośmieszeniem, etc. Lepszym wyjściem wydaje się być okazanie „spokoju”.

Jednym wielkim źródłem lękowych zachowań może być przeżywany od dziecka strach przed ujawnieniem wstydliwych rzeczy, które działy się w rodzinnym domu. Czy przemoc, czy uzależnienia są zjawiskami, za które dziecko przejmuje odpowiedzialność od swoich rodziców, wstydzi się za nich, a później niekiedy przez całe życie boi się skontaktować, a tym bardziej ujawnić z tego typu przeszłością. Będąc już dorosłym najchętniej wolałoby o niej zapomnieć, jednak na ogół nie jest to możliwe.

Przykłady można jeszcze długo wymieniać i mogą być o wiele bardziej przyziemne. Generalnie – im więcej materialnych rzeczy posiadamy, tym bardziej boimy się je utracić, aby nie pozbyć się wygody życia i przyjemności, które wydają się być w nim najważniejsze. Odczuwany z tego powodu strach bywa napędem naprawdę niezliczonej ilości działań, które wolelibyśmy zupełnie inaczej uzasadniać. Tym bardziej, że sami święcie wierzymy, że jest inaczej, albowiem…

Ja się przecież nie boję, mogę to wszystko wytłumaczyć

Dlaczego tak często nie zdajemy sobie z tego sprawy? Dlaczego tak często uważamy, że postępujemy w określony sposób, bo „tak po prostu jest”, bo „inaczej nie można”, dlaczego z łatwością wynajdujemy wiele sensownych powodów, które tłumaczą nasze wybory i postępowanie? Ano dlatego, że musimy sobie w trudnej sytuacji jakoś poradzić. Nie da się na dłuższą metę żyć ze świadomością, że ciągle się boję. Święty by tego nie wytrzymał. Z drugiej strony, pozbycie się strachu nie jest prostą sprawą. Wymaga czasu, wysiłku i pracy nad sobą. W procesie tym niezbędny jest pewien stopień świadomości i niekiedy pomoc z zewnątrz. Na przykład będąc dzieckiem możemy nie mieć szansy na spełnienie tych warunków, a w tym okresie utrwala się wiele reakcji i zachowań. Zatem szukamy „trzeciej drogi” – racjonalnego wytłumaczenia, dlaczego robimy tak jak robimy. Często jest to jedyny sposób, aby w jakimś stopniu „uwolnić” się od emocji, których przeżywanie jest dla nas zbyt trudne i bolesne. W skrócie nazywa się to nomen omen racjonalizacją i jest jednym z podstawowych narzędzi naszej psychiki, umożliwiającym przetrwanie w niesprzyjających okolicznościach. Kilka przykładów:

Jacek Czerwieniec
Artykuł ukazał się w serwisie
szkolaojcostwa.pl

Wejdź na FORUM! ❯