Udar mózgu - objawy i przyczyny

Udary - trzecia przyczyna śmierci w Polsce

Udary mózgu to obecnie jedna z najczęstszych przyczyn przedwczesnej śmierci Polaków, zaraz po chorobach serca i nowotworach i jednocześnie główna przyczyna powstawania nabytej niepełnosprawności. Co roku ok. 80 tysięcy osób doznaje udaru - który zresztą ma zazwyczaj bardzo nagły i gwałtowny przebieg. Niestety aż 30 tysięcy z nich umiera w ciągu miesiąca, a u znacznej części pozostałych pojawiają się rozmaite dysfunkcje i poważna niepełnosprawność.

Z powszechnie dostępnych statystyk medycznych wynika, że ci, którzy przeżywają udar, w dużej części wychodzą z niego bardzo pokiereszowani - aż 20% z nich nie może już samodzielnie funkcjonować i wymaga stałej pomocy oraz opieki, kolejne 30% jest co prawda w stanie żyć bez całodobowej pomocy, ale potrzebuje wsparcia w wielu domowych czynnościach, których nie jest już w stanie wykonywać samodzielnie.

Fakty są takie, że jeśli już się udar przytrafi, bardzo ciężko jest z niego wyjść bez żadnych konsekwencji. O ile jeszcze stosunkowo łatwo przychodzi to osobom bardzo młodym, to sytuacja mężczyzn w sile wieku jest pod tym względem dużo trudniejsza. To dlatego udary są w tej chwili najważniejszą przyczyną powstawania niepełnosprawności u facetów.

Zrób kompleksowe badania! Sprawdź dokładnie swój stan zdrowia. Wykonaj 15 badań laboratoryjnych, 2 USG, EKG i spotkaj się z internistą, aby omówić wyniki!
Zadbaj o siebie i skorzystaj z programu Świadomy Mężczyzna!

Co to jest udar, główne rodzaje udarów

Udary mózgu, potocznie nazywane "wylewami" (co zresztą nie jest do końca prawdą, ale o tym później), to pojawiające się nagle i niespodziewanie głębokie zaburzenia obiegu krwi w części mózgu. W wyniku tego zaburzenia dochodzi do obumierania tkanki mózgowej i w efekcie śmierci lub na przykład paraliżu znacznej części ciała. Występują dwa rodzaje udarów – krwotoczny (i ten właśnie jest tzw. wylewem) oraz jego przeciwieństwo, udar niedokrwienny.

Udar niedokrwienny, czyli zawał mózgu, to najczęściej występująca postać tego schorzenia. Zapada na nią ok. 70-80% wszystkich chorych. Dochodzi do niego w wyniku zatamowania przepływu krwi, np. w wyniku oderwania zakrzepu lub blaszki miażdżycowej od ścian naczynia krwionośnego. W efekcie neurony nie otrzymują składników odżywczych i w krótkim czasie obumierają upośledzając tym samym funkcje obszaru mózgu, w którym nastąpiło to zdarzenie.

Udar krwotoczny, czyli taki, który powstaje w wyniku przerwania naczyń krwionośnych wewnątrz mózgu i rozlania się krwi w obrębie tkanki mózgowej.

Mikroudar, czyli nagłe i krótkotrwałe niedokrwienie mózgu. Jego objawy ustępują bardzo szybko, ale stanowią swoiste (i bardzo ważne) ostrzeżenie przed dużym udarem, który pojawia się w ciągu kilku, kilkunastu dni aż u jednej na pięć osób go doświadczających.

Przyczyny udaru mózgu

Przyczyn, które zwiększają ryzyko zapadnięcia na udar mózgu jest wiele, ale niektóre mają w tym przypadku kluczowe znaczenie. Do najważniejszych należą:

• nieleczone nadciśnienie tętnicze - jest to główna przyczyna udarów. Szacuje się, że utrzymanie ciśnienia tętniczego na odpowiednim (idealnym) poziomie (120/80 mm Hg) obniża ryzyko zapadnięcia na udar o nawet 40%;
• choroby serca (migotanie przedsionków, wady wrodzone serca);
• palenie tytoniu;
• podwyższony poziom cukru oraz cukrzyca;
• miażdżyca;
• zachwiana gospodarka tłuszczowa organizmu;
• duża nadwaga i otyłość;
• bezdech senny;
• alkohol spożywany w zbyt dużych ilościach.

Objawy udaru i sposoby pomocy

Udar jest jednym z tych schorzeń, który, jeśli już się przydarzy, wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, najlepiej na oddziale neurologicznym w dobrze wyposażonym szpitalu. Czas i odpowiedni sprzęt medyczny są tu kluczowe, dlatego warto jest umieć rozpoznawać podstawowe objawy udaru. Szybka reakcja może uratować życie.

U człowieka z udarem obserwujemy:

• nagłe zaburzenia mowy (niewyraźne mówienie, mamrotanie);
• zaburzenia widzenia - np. zanik widzenia na jedno oko;
• zaburzenia równowagi, zawroty głowy, poczucie, że otoczenie wiruje;
• niedowład kończyn (paraliż), opadnięta ręka, zaburzenia czucia, objawy występują tylko po jednej stronie ciała;
• asymetrię twarzy, zwłaszcza w jej dolnej części, np. wyraźnie widoczne opadanie kącika ust po jednej stronie, tzw. wykrzywione usta.

Warto pamiętać, że u każdego udar przebiega inaczej. Może wystąpić tylko jeden z objawów, może się też wydarzyć tak, że nastąpi kombinacja kilku. Najczęściej pojawiają się zaburzenia mowy, stosunkowo rzadko występują natomiast dysfunkcje widzenia.

W przypadku wystąpienia któregoś z charakterystycznych objawów konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego. Ważna jest tu każda chwila, gdyż kolejne minuty niedokrwienia mózgu to obumieranie neuronów i bezpowrotna utrata lub upośledzenie kluczowych funkcji organizmu. Jeśli sam jesteś świadkiem wystąpienia udaru u kogoś z bliskich, ułóż tę osobę w wygodniej dla niej pozycji (jeśli zachowuje przytomność) lub w tzw. pozycji bocznej ustalonej, gdy straci przytomność.

Leczenie udaru

Jak wcześniej podkreślałem, w przypadku leczenia udarów klucz tkwi w czasie. Im szybciej pacjent znajdzie się w szpitalu, tym większe ma szanse na powrót do zdrowia. Jeśli osoba, która doznała zawału mózgu, dostanie specjalny lek rozpuszczający zakrzepy we krwi do 3 godzin od ataku choroby, są spore szanse na to, że uda się cofnąć objawy, które już wystąpiły (niedowłady kończyn, problemy z mową, paraliż itp.). Gorzej jest w przypadku wylewu krwi do mózgu, który w wielu przypadkach wymaga szybkiego leczenia operacyjnego. Wspomagająco stosuje się preparaty zmniejszające obrzęk mózgu oraz środki zmniejszające ciśnienie krwi.

Po udarze chory przebywa w szpitalu ok. 21-30 dni i jest to krytyczny czas, w którym następuje rekonwalescencja i okazuje się, co udało się cofnąć, które objawy ustąpiły, a które nie. Mimo całego postępu medycyny, jaki dokonał się w ciągu ostatnich lat, nadal aż 30% osób, które zapadły na udar, umiera w ciągu kilku, kilkunastu tygodni (w przypadku udaru krwotocznego nawet 60%), a połowa pozostałych zostaje już na zawsze z bardzo poważnymi zaburzeniami ruchu, mowy i ograniczoną sprawnością psychofizyczną.

Skutki udaru

Właściwie każdy przypadek udaru rodzi poważne skutki dla zdrowia, nawet jeśli pacjent przeżywa, narażony jest na następujące, poważne konsekwencje:

• znaczną niepełnosprawność ruchową, zwłaszcza tzw. niedowład połowiczy, a także nawracające zaburzenia napięcia mięśniowego;
• zaburzenia pamięci, otępienie, zaburzenia koncentracji uwagi, zaburzenia postrzegania;
• poważne zaburzenia emocjonalne - apatia lub depresja, wymuszony śmiech lub płacz, stany maniakalne, napady lękowe;
• epilepsja;
• powikłania ogólnoustrojowe - zakażenia dróg moczowych, odleżyny, zapalenia płuc itp.
• ograniczenie aktywności, utrata pozycji społecznej, obniżenie stopy życiowej (w wyniku niemożności wykonywania pracy zawodowej).

Zdecydowanie łatwiej jest zapobiegać niż leczyć

I tu dochodzimy do sedna sprawy. Choć dzisiejsza medycyna czyni postępy, a wręcz cuda, w przypadku udarów jesteśmy jeszcze bardzo daleko od znalezienia dobrego sposobu na ratowanie osób, które na niego zapadły. Jest to stan najwyższego zagrożenia życia i cały czas zbiera obfite śmiertelne żniwo. Stan naszej wiedzy na dziś jest taki, że zdecydowanie łatwiej zapobiegać udarom niż je potem skutecznie leczyć.

Co możesz zrobić sam by radykalnie zminimalizować ryzyko wystąpienia udaru u siebie? Oto kilka wskazówek:

• sprawdzaj regularnie ciśnienie tętnicze – najlepiej żeby nie przekraczało 140/90 mm Hg, a jeśli cierpisz na cukrzycę 130/80 mm Hg;
• ogranicz, a najlepiej wyeliminuj palenie papierosów i tytoniu;
• maksymalna dawka alkoholu to 2 drinki jednego dnia, picie większych ilości zwiększa ryzyko udaru;
• bądź aktywny fizycznie, nie tylko zabezpieczy cię to przed udarami, ale też poprawi ogólną kondycję organizmu i ustanowi barierę ochronną przed chorobami krążenia;
• ogranicz spożycie soli, zacznij jeść produkty zawierające potas (np. suszone owoce, ryby - zwłaszcza łosoś, tuńczyk, dorsz), często jedz owoce i warzywa, ogranicz jedzenie tłuszczów zwierzęcych;
• obniż wagę ciała jeśli masz nadwagę;
• jeśli jesteś szczupły, staraj się utrzymać wagę w normie;
• postaraj się ograniczyć stres.

Zdrowy tryb życia, ruch i właściwa dieta są zdecydowanie najlepszą ochroną przed udarami. Pamiętaj - nie masz już 20 lat i choć możesz (czego ci życzę) czuć się doskonale, twoje ciało wymaga zwiększonej uwagi i troski. Zadbaj o nie, by cieszyć się jeszcze długim i zdrowym życiem, bez ryzyka udaru i jego groźnych powikłań.

Zobacz też krótki film o tym, jak rozpoznać udar:

Krzysztof Samerski