Alimenty dla rodziców

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) między osobami spokrewnionymi istnieje obowiązek alimentacyjny. Naturalną konsekwencją posiadania potomstwa jest obowiązek dostarczania im środków utrzymania i wychowania. Prawo przewiduje również sytuację odwrotną, kiedy to dorosłe dzieci zobowiązane są do łożenia na swoich rodziców. W sytuacji, gdy ojciec lub matka popadną w niedostatek, do opieki alimentacyjnej są zobowiązane ich dzieci, a gdy tych zabraknie - wnuki.

Zgodnie z przepisem art. 129 § 1 KRO obowiązek alimentacyjny obciąża w pierwszej kolejności zstępnych uprawnionego (dzieci, wnuki, prawnuki), następnie jego wstępnych (rodziców, dziadków, pradziadków), a dopiero na końcu rodzeństwo.

Przepisy regulujące obowiązek alimentacyjny krewnych odzwierciedlają założenie, zgodnie z którym skoro rodzice utrzymywali dziecko w przeszłości, to gdy stało się ono dorosłe, powinno zapewnić środki utrzymania potrzebującym rodzicom. Tak ukształtowany obowiązek jest w pełni sprawiedliwy, jednakże zdarzają się przypadki, gdy rodzice nie wypełniali ciążącego na nich obowiązku wobec dzieci, zaniedbywali je lub nawet znęcali się nad dziećmi, a po latach występują do nich z roszczeniami o alimenty.

W praktyce sądowej, jeszcze do kilku lat wstecz, alimentacja rodziców przez ich dorosłe dzieci występowała dość rzadko. Jednakże z uwagi na to, że średnia długość życia sukcesywnie się zwiększa, a znaczna część świadczeń emerytalnych i rentowych jest niska, obserwuje się, iż procesy sądowe o zasądzenie tego typu alimentów występują coraz częściej i zyskują na znaczeniu.

Kiedy może dojść do zasądzenia alimentów na rzecz rodzica?

Do powstania obowiązku alimentacyjnego dziecka względem rodzica może dojść w sytuacji, gdy kumulatywnie zostaną spełnione następujące przesłanki:

1. pozostawanie przez osobę uprawnioną do świadczeń alimentacyjnych (czyli rodzica) w tzw. niedostatku, czyli niemożności samodzielnego zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb,
2. posiadanie przez osobę zobowiązaną (dorosłe dziecko) dostatecznych możliwości majątkowych lub zarobkowych pozwalających zaspokoić potrzeby uprawnionego (rodzica),
3. zgodność żądania alimentów z zasadami współżycia społecznego.

Czym jest tzw. niedostatek?

Ważne dla rozstrzygnięcia kwestii obowiązku alimentacyjnego jest uznanie, iż uprawniony (rodzic) znajduje się w niedostatku. Przepisy prawa nie definiują pojęcia pozostawania w niedostatku, jednakże z orzecznictwa sądowego wynika, iż za znajdujące się w niedostatku uznać należy osoby, które nie mogą własnymi siłami zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb, nie posiadają własnych środków w postaci wynagrodzenia za pracę, emerytury czy renty, ani też dochodów z własnego majątku. Do środków własnych jednak nie można zaliczyć tych środków, które zostały uprawnionemu do żądania alimentów dostarczone przez inne osoby bez obowiązku prawnego, czy w wykonaniu obowiązku alimentacyjnego, lecz poza jego obowiązkowym zakresem. Zatem żądanie alimentów jest uzasadnione wtedy, gdy rodzic pozostaje w niedostatku, czyli nie ma środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb, takich jak: potrzeby mieszkaniowe, ubranie, leczenie i jedzenie.

Przy ocenie, czy na pokrycie potrzeb uprawnionego do alimentacji powinny być zużywane tylko dochody z jego majątku, czy też i w jakim zakresie można wymagać zbycia samej substancji majątku, trzeba przyjąć za regułę, że nie można mówić o niedostatku osoby, która przez zbycie swego majątku lub jego części mogłaby sama, i to na czas dłuższy (nie krótki okres), z własnych środków zaspokoić swe usprawiedliwione potrzeby.

Jak bronić się w takim procesie o alimenty?

Pozwane w procesie o alimenty dorosłe dziecko nie pozostaje bez możliwości obrony. Pozwany może bronić się twierdząc, że żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie jest możliwe skatalogowanie zasad współżycia społecznego, których naruszenie przez uprawnionego do alimentacji pozwala zobowiązanemu uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego. Możliwość powołania się na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego jest ściśle uzależniona od okoliczności prawnych i faktycznych konkretnej sprawy. Z orzecznictwa sądowego wynika, że za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego mogą być kwalifikowane następujące typy zachowań rodzica uprawnionego do alimentacji:

1. zachowanie godzące w życie i zdrowie członka rodziny (np. porzucenie dziecka, agresja i przemoc),
2. zachowanie naruszające godność, dobre imię oraz inne godzące w osobowość człowieka (np. zaniedbanie wychowywania dziecka, poniżanie),
3. uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka (tzw. niealimentacja),
4. zawinione popadnięcie w niedostatek lub umyślne wywołanie innych przesłanek żądania alimentów (np. nieleczony alkoholizm, roztrwonienie majątku).

Na zakończenie wspomnieć należy, że dość powszechne są obecnie sytuacje, gdy do złożenia pozwu o alimenty od dorosłych dzieci namawiają starszych rodziców pracownicy Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej. Przy czym urzędnicy zwykle nie znają historii życia tych osób oraz ich relacji z dorosłymi już dziećmi.

Lilianna Skiba

 

Adwokat Lilianna Skiba (adwokat-skiba.pl) prowadzi kancelarię w Warszawie oraz w Łomiankach. Specjalizuje się w sprawach z zakresu prawa pracy i prawa rodzinnego. Jest członkiem Sekcji prawa pracy oraz Sekcji prawa rodzinnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie. Jest również certyfikowanym mediatorem Centrum Mediacyjnego przy Naczelnej Radzie Adwokackiej. Prowadzi blogi z tematyki prawa rodzinnego oraz prawa pracy. 

 

Wejdź na FORUM! ❯